บริเวณอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชรเมืองมรดกโลก ในเขตอรัญญิกที่มีวัดขนาดน้อยใหญ่ เรียงราย ติดต่อกันราว 40วัด แต่ละวัดล้วนก่อสร้างด้วยศิลาแลง ที่เป็นภูมิปัญญาของชาวกำแพงเพชร ..... และผู้คนที่มาเที่ยวชมพากันมหัศจรรย์ใจว่าสิ่งก่อสร้างและสถาปัตยกรรมที่หลากหลายล้วนมีความเป็นกำแพงเพชร... คือเอกลักษณ์ที่เด่นเฉพาะตัว .....สมเป็นเมืองมรดกโลก...
        วัดเจดีย์กลม เป็นที่อยู่ห่างจากทุกวัดในบริเวณเดียวกัน ทางเข้าอยู่ตรงข้ามวัดสิงห์ เลี้ยวขวาเข้าไปประมาณ 400 เมตร ในป่าค่อนข้างทึบ ห่างไกลผู้คน ไปสำรวจหลายครั้งแล้วยังไม่เคยพบผู้คนเข้าไปท่องเที่ยวในบริเวณเจดีย์กลมเลย.... อาจเป็นเพราะถ้ามองภายนอกแล้วเหมือนเนินดินที่ยังไม่มีการขุดแต่งแต่ประการใด.... วันนี้ไปสำรวจอย่างใกล้ชิดและละเอียด พบว่า....วัดเจดีย์กลมมีสถาปัตยกรรมที่แตกต่างจากทุกวัด เท่าที่เคยสำรวจมาแล้ว ทั้งนครชุม นครไตรตรึงษ์ และกำแพงเพชร เกือบร้อยวัด ยังไม่พบสถาปัตยกรรมใดเหมือนวัดเจดีย์กลม....
        ด้านหน้าของวัดหันไปทางทิศตะวันออก ตามแบบฉบับทั่วไปของวัดทุกวัดในอุทยานประวัติศาสตร์ ฐานวิหารมีการก่อสร้างสองชั้น ชั้นแรกสูงประมาณเกือบสองเมตร ยังมองเห็นแนวก่อสร้างอย่างชัดเจนและลงตัว ...ทั้งสองด้านของพระวิหารมีบันไดขึ้นทั้งสองด้าน ร่องรอยเป็นบันไดที่ไม่ใหญ่โตนักเมื่อเปรียบกับขนาดวิหาร ด้านหน้ามีลานกว้าง ราว100 ตารางเมตร ถัดขึ้นไป มีการก่อสร้างวิหารอีกชั้นหนึ่ง...สูงราว 1 เมตร มีระเบียงและหลังคาด้านหน้า...หลัง.... บนพระมหาวิหารหน้าองค์พระประธาน มีร่องรอยการขุดพระ ที่ลึกกว่าสามเมตร กว้างกว่า หกเมตร นับว่าเป็นหลุมใหญ่ที่สุดเท่าที่พบ .....บริเวณฐานพระประธาน เจาะลึกลงไปกว่าสองเมตร พบเพียงแนวของฐานพระเท่านั้น ...ไม่พบหลักฐานใดๆเลย...
         สิ่งที่นับว่าไม่เหมือนวัดใดเลย คือเจดีย์ขนาดใหญ่ตั้งอยู่บนฐานเดียวกับวิหาร...เท่าที่พบเราพบอยู่วัดเดียวคือวัดอาวาสน้อย...ที่มีลักษณะสถาปัตยกรรมที่คล้ายกัน ส่วนที่เป็นเอกลักษณ์ที่
โดดเด่นของของวัดเจดีย์กลม คือฐานเจดีย์ที่ตั้งอยู่บนฐานวิหารนั้น เป็นลักษณะกลมงดงามมากโดยเฉพาะอย่างยิ่งการ นำศิลาแลงขนาดใหญ่ มาก่อให้กลมกลึงนับว่าเป็นเรื่องที่ยากมาก ถัดจากฐานเจดีย์กลมขึ้นมา กลับไม่มีองค์เจดีย์ แต่เป็นลักษณะเหมือนการก่อห้องสำหรับประดิษฐานพระพุทธรูป อยู่บนเจดีย์ ยังมีหลักฐานที่เห็นได้ชัด... นับว่าเป็นโบราณสถานที่ ไม่เหมือนที่แห่งใด อาจสันนิษฐานได้หลายแนวทาง... ควรที่นักประวัติศาสตร์และนักโบราณคดี จะได้สืบค้นและหาความจริงกันต่อไป....ว่าทำไมเจดีย์ประธานวัดเจดีย์กลม จึงมีสัณฐานและสถาปัตยกรรมที่ ไม่เหมือนที่แห่งใดเลย...
          ถัดไปจากเจดีย์กลม มีซุ้มพระขนาดเล็กอาจเป็นสิ่งก่อสร้างภายหลัง ถูกขุดทำลายไปเช่นกัน
หลังซุ้มพระเป็นสิ่งก่อสร้างคล้ายศาลา ขนาดปานกลาง แต่เสาศิลาแลงเป็นการตัดศิลาแลงมาทั้งต้น มีทั้งอยู่ในสภาพสมบูรณ์ และถูกขุดค้นทำลาย แทบไม่น่าเชื่อว่า เสาศิลาแลงขนาดใหญ่จะหักเป็นท่อนๆไปได้ ทั้งๆที่น่าจะทำลายได้ยากยิ่ง ....
.....ในบริเวณเขตสังฆาวาสพบบ่อน้ำขนาดกลางอยู่หนึ่งบ่อ .....นอกนั้นเป็นป่าทึบไม่พบสิ่งก่อสร้างใดๆเลย..... วัดเจดีย์กลม มีอะไรหลายอย่างที่เราควรจะได้ศึกษา.....เปรียบเทียบภูมิปัญญากับสถาปัตยกรรม แล้วเราจะพบคำตอบที่น่าหลงใหล.....ว่าเมื่อเจาะลึกลงไปในประวัติศาสตร์ท้องถิ่นแล้วทำไม...จึงมีสิ่งก่อสร้างที่ยิ่งใหญ่ จนได้รับยกย่องเป็นเมืองมรดกโลก......คำตอบนั้นจะอยู่ในใจของท่านตลอดไป.....ถ้าได้ศึกษาอย่างจริงจัง และต่อเนื่อง