พระพุทธเจ้าหลวง เสด็จประพาสต้นกำแพงเพชร เมื่อเดือนสิงหาคมพ.ศ. 2449 จุดหมายปลายทางอยู่ที่เมืองกำแพงเพชร พระองค์เสด็จมาอย่างสามัญชน ไม่ประสงค์จะให้มีการต้อนรับอย่างการรับเสด็จโดยทั่วไป แต่เมื่อไม่สามารถปิดข่าวการเสด็จประพาสต้นได้ ด้วยความจงรักภักดี จึงมีราษฏรมาเข้าเฝ้าจำนวนมาก
           .....กำแพงเพชร เมื่อหนึ่งร้อยปีที่ผ่านมา เต็มไปด้วยโรคระบาด ไข้ป่า ไม่มีข้าราชการคนใดอยากมารับราชการที่กำแพงเพชร แต่พระพุทธเจ้าหลวง หรือพระปิยมหาราชไม่ทรงเกรงกลัวหรือหวาดหวั่น ทรงรอนแรม มาพักที่กำแพงเพชรถึง 10 วัน ทำให้โรคระบาด ไข้ป่า หายไปด้วยพระบารมีของพระองค์ เมื่อพระบาทของพระพุทธเจ้าหลวงย่างก้าวลงที่ใด บนพื้นปฐพี เหมือนมีมนตร์อันศักดิ์สิทธิ์....ทุกชีวิตในกำแพงเพชรมีความหวังเมื่อพระองค์เสด็จประพาสต้น....ผ่านกำแพงเพชร
           ..............พระพุทธเจ้าหลวง ทรงเป็นยิ่งกว่าหมอ ทรงเป็นยิ่งกว่ายาที่วิเศษ ทำให้มีกำแพงเพชรในปัจจุบัน เพื่อระลึกถึง พระเมตตา พระกรุณาของพระพุทธเจ้าหลวงที่มีต่อชาวกำแพงเพชร รายการโทรทัศน์วัฒนธรรม จึงนำเสนอ เรื่อง หนึ่งร้อยปี ปิยราช เสด็จประพาสกำแพงเพชร ติดต่อกันสามตอน และนำเสนอ เรื่องราวการเล่าขานถึงพระบารมีของพระองค์ ดังเทพเจ้า ที่มีต่อพสกนิกรชาวกำแพงเพชร...ในการแสดง แสง เสียง ในงานประเพณี นบพระเล่นเพลง ประจำปี 2549ด้วย ในวันที่ 14 15 16 กุมภาพันธ์ ณ วัดพระแก้ว...
           .........เมื่อพระมหากษัตริย์ที่ยิ่งใหญ่ และทรงเป็นที่รักยิ่งของประชาชน เสด็จมาที่ใด ย่อมเป็นสิริมงคลแก่ที่นั้น.... กำแพงเพชรก็เช่นกัน ....ชาวกำแพงเพชรไม่เคยลืมวันคืนที่พระพุทธเจ้าหลวงเสด็จประพาสกำแพงเพชรเลย .....จะติดตาและตรึงใจตามคำเล่าขานที่ผ่านมาชั่วนิรันดร์...
           พระพุทธเจ้าหลวงเสด็จประพาสต้นกำแพงเพชร โดยเข้ามาในเขตจังหวัดกำแพงเพชร คือตำบลบ้านแดน เขาหน่อตั้งแต่วันที่ 18 สิงหาคม 2449 ทรงรอนแรมมาเพื่อเยี่ยมราษฎรของพระองค์
ชมคนผมแดง เมืองขาณุ ผ่านวังนางร้าง จนลุถึงท่าขี้เหล็ก ในวันที่ 22 สิงหาคม ผ่านมายังวังพระธาตุ ทรงเสด็จขึ้นชมพระเจดีย์วังพระธาตุ ซึ่งเป็นเจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ หรือทรงดอกบัวตูม ในสมัยสุโขทัยยุดแรกๆ มีราษฎรมาเข้าเฝ้า .....ที่วังพระธาตุนี้มีเมืองโบราณสมัยทวาราวดี ที่เรียกขานกันว่าเมืองไตรตรึงษ์ ตามตำนานของท้าวแสนปม กับนางอุษา อันเป็นพระราชบิดาและมารดาของพระเจ้าอู่ทอง ปฐมกษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยา พระพุทธเจ้าหลวงเสด็จชมเมืองโบราณนครไตรตรึงษ์โดยละเอียด นับว่าทรงสนพระทัยในประวัติศาสตร์และโบราณคดีเป็นที่ยิ่ง
           ในคืนวันที่ 22 สิงหาคม 2449 ทรงประทับที่แรมที่ พลับพลา ท่าน้ำวัดชีนางเกา อันเป็นที่พลับพลา ที่ประทับตลอดที่เสด็จประทับแรม ณ เมืองกำแพงเพชร ตอนเช้าวันที่ 23 สิงหาคม เสด็จชมป้อม ประตูเมือง ประตูน้ำอ้อม ประตูบ้านโนน ประตูดั้น เสด็จเข้าทอดพระเนตรวัดพระแก้ว ทรงชมว่าพระเจดีย์ที่วัดพระแก้ว เป็นเจดีย์ลอมฟางที่งดงามมาก....บรรดาของที่มาถวายล้วนเป็นพระพิมพ์พระบูชาทั้งสิ้น .....เสด็จเข้าไปที่สระมน ซึ่งเป็นพระราชวังโบราณ ของกษัตริย์เมืองกำแพงเพชร มีราษฏรมาเข้าเฝ้าจำนวนมาก บรรดาลูกหลานอดีตเจ้าเมืองกำแพงเพชร คือพระยารามรณรงคสงคราม อันมี แม่หวีด แม่ประคอง แม่ริ้ว แม่พิง ต่างถือกระเช้าหมากคอยแจกเลี้ยง ข้าราชบริพาร ที่ตามเสด็จ พระพุทธเจ้าหลวงตรัสชมผู้หญิงเมืองกำแพงเพชรว่า
           ผู้หญิงเมืองนี้ นับว่ารูปพรรณสัณฐานดีกว่า เมืองอื่น ในข้างเหนือ ทรงถ่ายรูป
แม่หวีด ศุภดิษฐ์ เป็นสาวงามเมืองกำแพงเพชร หลังจากนั้นเสด็จไปทอดพระเนตร เทวสถานคือศาลพระอิศวร โบราณวัตถุที่ล้ำค่าที่สุดในเมืองกำแพงเพชร และมีองค์เดียวในโลก ที่มีจารึกประวัติของเมืองกำแพงเพชรที่ฐานของพระองค์
           พระพุทธเจ้าหลวงทรงทอดพระเนตรและบันทึกเรื่องราวที่ทรงพบเห็นไว้อย่างละเอียดนอกจากตัวอักษรแล้วยังทรงบันทึกภาพไว้ ให้ชาวกำแพงเพชร ได้ศึกษาภาพจดหมายเหตุไว้โดย
ละเอียดทรงมีพระมหากรุณาธิคุณต่อชาวกำแพงเพชรอย่างไม่สามารถหาคำบรรยายมากล่าวได้หมดสิ้น.....