จดหมายเหตุวัฒนธรรมกำแพงเพชร โดย อาจารย์สันติ อภัยราช

การเสด็จประพาสต้นเมืองกำแพงเพชร
ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว(รัชกาลที่ ๕)

ประพาสต้น หมายถึง การเสด็จโดยไม่เป็นทางการ ไม่ประสงค์ที่จะให้มีการต้อนรับ เพื่อพระองค์จะได้มีโอกาส ทอดพระเนตรสุขทุกข์ของประชาชนของพระองค์ อย่างไม่มีการเตรียมการไว้
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว(รัชกาลที่ ๕)หรือทรงเรียกนามท่านว่า พระพุทธเจ้าหลวง  ออกจากพระราชวังสวนดุสิต ตั้งแต่วันที่ ๒๗ กรกฎาคม ๒๔๔๙ รอนแรมมาทางเรือผ่านลำน้ำเจ้าพระยา ถึงระหว่างรอยต่อกำแพงเพชรกับนครสวรรค์ เมื่อวันที่ ๑๘  สิงหาคม ๒๔๔๙
ทรงเข้าสู่ตัวเมืองกำแพงเพชรในวันที่ ๒๒ สิงหาคม ๒๔๙๙ ประทับแรมที่พลับพลา บริเวณใกล้กับวัดชีนางเกา ปัจจุบันเป็นบ้านพัก รองผู้ว่าราชการจังหวัดกำแพงเพชร      เช้าวันที่ ๒๓ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๔๙ เสด็จผ่านวัดเล็กๆ ทำด้วยศิลาแลง เสด็จเข้าไปในวัดพระแก้ว  ตอนหน้าเป็นวิหารใหญ่อย่างวัดพระศรีสรรเพชญ์ มณฑปที่ประดิษฐานพระแก้วมรกต  ทรงตรัสชมว่าพระเจดีย์วัดพระแก้ว เป็นเจดีย์ลอมฟาง ทำได้งามมาก เสด็จต่อไปจนถึงวัดช้างเผือก ไปที่ศาลหลักเมือง แล้วไปที่ สระมน พระราชวังโบราณของเมืองกำแพงเพชร
พระองค์ทรงได้ถ่ายรูปคนงามเมืองกำแพงเพชร  ทรงตรัสว่า ผู้หญิงเมืองนี้นับว่ารูปพรรณสัณฐานดีกว่า
เมืองอื่นในข้างเหนือ คนงาม 4 คน มี แม่หวีด แม่ประคอง แม่ริ้ว แม่พิง  โดยเฉพาะแม่หวีดคนนี้รู้จักโปสต์ถ่ายรูป จึงได้ถ่ายรูปเฉพาะคนเดียว แล้วจึงเสด็จไปที่ศาลพระอิศวร ถ่ายรูป ซากปรักหักพังของศาลพระอิศวร 
   และสิ่งที่น่าเป็นที่จดจำและยินดีอย่างยิ่ง พระพุทธเจ้าหลวงทรงเสด็จมาฝั่งนครชุม ในวันที่ ๒๕ สิงหาคม ๒๔๔๙ พระองค์ทรงเสด็จมาที่วัดพระบรมธาตุและเที่ยวชมคลองสวนหมาก ซึ่งในขณะนั้น ชาวบ้านคลองสวนหมากเกิดเพศภัยต่างๆนานา ทั้งโรคห่า โรคอหิวาทำให้ชาวบ้านอพยพย้ายถิ่น แต่เมื่อทราบข่าวการเสด็จของพระพุทธเจ้าหลวงก็สามารถทำให้ชาวบ้านกลับมามีกำลังใจในการใช้ชีวิตที่คลองสวนหมากได้ดังเดิม
ในการเสด็จประพาสในจังหวัดกำแพงเพชร โดยพระพุทธเจ้าหลวงทรงเสด็จตามวันและสถานที่ดังนี้
วันที่ ๑๘ สิงหาคม ๒๔๔๙ เสด็จประพาสเขาหน่อและประทับแรมเมืองขาณุ
วันที่ ๑๙ สิงหาคม ๒๔๔๙ เสด็จทอดพระเนตรคนผมแดง ประทับแรมตำบลบางแขม
วันที่ ๒๐ สิงหาคม ๒๔๔๙ เสด็จต่อไปตำบลนางร้าง ประทับแรมที่นั่น
วันที่ ๒๑ สิงหาคม ๒๔๔๙ เสด็จประทับแรมที่ท่าขี้เหล็ก
วันที่ ๒๒ สิงหาคม ๒๔๔๙ แวะวัดวังพระธาตุแล้วประทับแรมที่เมืองกำแพงเพชร
วันที่ ๒๓ สิงหาคม ๒๔๔๙ เสด็จประพาสเมืองกำแพงเพชรเก่าและถ่ายรูปคนงาม
วันที่ ๒๔ สิงหาคม ๒๔๔๙ เสด็จประพาสตอนเหนือเมืองกำแพงเพชรเก่า
๒๕ สิงหาคม ๒๔๔๙ เสด็จประพาสคลองสวนหมาก บ้านพะโป้ วัดพระบรมธาตุ ตำบลนครชุม
๒๖ สิงหาคม ๒๔๔๙ ถ่ายรูปคนตระกูลพระยากำแพงเพชรเก่า เสด็จประพาส วัดเสด็จและวัดคูยางแล้วเสด็จล่องจากกำแพงเพชร
๒๗ สิงหาคม ๒๔๔๙ ออกจากเมืองกำแพง
 นับว่าเป็นที่สิ้นสุดการเสด็จประพาสต้น ณ เมืองกำแพงเพชร พระพุทธเจ้าหลวงทรงเสด็จประพาสจังหวัดกำแพงเพชรเป็นเวลา ๑๐ วัน ทำให้พสกนิกรในจังหวัดกำแพงเพชรซาบซึ้งในพระมหากรุณาธิคุณของพระองค์เป็นอย่างยิ่ง
ครูมาลัยชูพินิจ ได้ถ่ายทอดเหตุการณ์ เล่าถึงบรรยากาศที่เกิดขึ้นที่วัดพระบรมธาตุและคลองสวนหมากได้อย่างละเอียด โดยการเขียนเป็นนวนิยายเรื่อง ทุ่งมหาราช 
กรณียกิจ ที่พระองค์มีต่อเมืองกำแพงเพชรนั้นมากมายเหลือคณานับ ถ้าพระองค์ไม่ถ่ายภาพเมืองกำแพงเพชรไว้ เราจะไม่มีหลักฐานอันใดอ้างอิงเลย


     นาย ณัฐพงศ์ พรมบุญชู
โปรแกรมวิชาภาษาไทย551121516
           คณะครุศาสตร์

ชัดเจน แต่รวบรัดไปหน่อย ให้ ๙ คะแนน