จดหมายเหตุวัฒนธรรมกำแพงเพชร โดย อาจารย์สันติ อภัยราช

ความเป็นมาของ ถนนเทศา เมืองกำแพงเพชร
        ถนนเทศา เป็นถนนสายแรกของเมืองกำแพงเพชร สร้างราวพ.ศ. ๒๔๔๕ -๒๔๔๖ ตัดขนานไปตามลำน้ำปิง เริ่มตั้งแต่ บริเวณหน้าบ้าน หลวงมนตรีราช (หวาน อินทรสูต) ประมาณที่ทำการสหกรณ์ครูกำแพงเพชร ปัจจุบัน ยาวไปถึง บริเวณโรงแรมนวรัตน์ในปัจจุบัน เป็นถนนที่งดงามมาก กว้างราว ๖ เมตร สองข้างทางปลูกไม้เนื้อแข็ง เช่นประดู่ และชิงชัน ตลอดทั้งสาย บ้านผู้เขียน(อ.สันติ อภัยราช) อยู่ติดกับถนนเทศา ได้อาศัยร่มเงาของต้นไม้เหล่านี้เดินไปโรงเรียนทุกวัน (ต่อมาขยายถนนเทศาราวพ.ศ.๒๕๐๑ – ๒๕๐๒) ได้โค่นต้นไม้ออกทั้งหมด ภาพการโค่นต้นไม้ใหญ่ริมถนนเทศา ยังติดตาอยู่จนทุกวันนี้
   เหตุที่เรียกว่าถนนเทศาเพราะ ผู้ดำริในการสร้างถนนนี้ คือเทศาภิบาลมณฑลนครสวรรค์ (มณฑลนครสวรรค์ ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2438 ซึ่งเป็นมณฑลแรก ๆ ที่จัดตั้งขึ้นมา มีพื้นที่ครอบคลุม เมืองนครสวรรค์ เมืองชัยนาท เมืองกำแพงเพชร เมืองมโนรมย์ เมืองพยุหะคีรี          เมืองสรรคบุรี   เมืองตาก และเมืองอุทัยธานี)
เทศาภิบาลมณฑลนครสวรรค์ในขณะนั้นคือ  พระยาอมรินทรฤาชัย(จำรัส รัตนกุล) ท่านเป็นเทศาภิบาลมณฑลนครสวรรค์ตั้งแต่ พ.ศ.๒๔๔๕- ๒๔๕๓   ส่วนผู้ที่ริเริ่มสร้างถนน    คือพระยาไกรเพชรรัตนสงคราม (แฉ่ บุนนาค) ข้าหลวงเทศาภิบาลมณฑลนครสวรรค์คนก่อนหน้า   มีพระยารามณรงค์สงคราม(หรุ่น อินทรสูต) เป็นเจ้าเมืองกำแพงเพชร ในขณะนั้น