จดหมายเหตุวัฒนธรรมกำแพงเพชร โดย อาจารย์สันติ อภัยราช

การเตรียมความพร้อมสู่ ชุมชนท่องเที่ยว โอทอป นวัตวิถี
การท่องเที่ยวแบบใหม่ ที่ประสานทุกอย่างเข้าด้วยกัน ผู้คนจะสามารถอยู่ที่บ้านได้ มีอาชีพโดยใช้ทรัพยากร วัฒนธรรม ประเพณี โบราณสถาน โบราณวัตถุ และวิถีชีวิตในชนบท ความเชื่อ และภูมิปัญญา ทำมาหากินอยู่กับท้องถิ่น ไม่ต้องทิ้งถิ่นไปทำมาหากินในเมือง ปล่อยให้ผู้เฒ่าเฝ้าบ้าน อยู่กับเด็กๆในทุกชุมชน ในประเทศไทย การท่องเที่ยวโดยชุมชน มีความวัตถุประสงค์ ๒ ประการคือ
๑.การท่องเที่ยวที่คำนึงถึงความยั่งยืนของสิ่งแวดล้อม สังคม และวัฒนธรรม ประเพณี ความเชื่อ ภูมิปัญญา และผลผลิต ให้สามารถประสานกันได้อย่างลงตัว
๒.กำหนดทิศทางโดยชุมชน  จัดการโดยชุมชนเพื่อชุมชนและชุมชนมีบทบาทเป็นเจ้าของมีสิทธิในการจัดการดูแล เพื่อให้เกิดการเรียนรู้แก่ผู้มาเยือน เพื่อเพิ่มรายได้หลักและความภูมิใจในท้องถิ่นของตน
องค์ประกอบของการจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชน

๑.ทรัพยากรธรรมชาติและวัฒนธรรม ภูมิปัญญา ความเชื่อ อัตตลักษณ์ของท้องถิ่น
o   ชุมชนมีฐานทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์
o   ชุมชนมีวัฒนธรรมประเพณี ภูมิปัญญา อัตลักษณ์ ที่เป็นเอกลักษณ์   เฉพาะถิ่น
๒. องค์กรชุมชน
o   ชุมชนมีระบบสังคมที่เข้าใจกัน
o   มีปราชญ์  หรือผู้มีความรู้  และทักษะในเรื่องต่าง ๆ หลากหลาย
o   ชุมชนรู้สึกเป็นเจ้าของและเข้ามามีส่วนร่วมในกระบวนการพัฒนา การจัดการ
๓.การจัดการในชุมชน
•   มีกฎ-กติกาในการจัดการสิ่งแวดล้อม วัฒนธรรม และการท่องเที่ยว
•   มีองค์กรหรือกลไกในการทำงานเพื่อจัดการการท่องเที่ยว  และสามารถเชี่อมโยงการท่องเที่ยวกับการพัฒนาชุมชนโดยรวมได้
•   มีการกระจายผลประโยชน์ที่เป็นธรรม
•   มีกองทุนที่เอื้อประโยชน์ต่อการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของชุมชนด้านการเรียนรู้
•   ลักษณะของกิจกรรมการท่องเที่ยวสามารถสร้างการรับรู้ และความเข้าใจในวิถีชีวิตและวัฒนธรรมที่แตกต่าง
•   มีระบบจัดการให้เกิดกระบวนการเรียนรู้ระหว่างชาวบ้านกับผู้มาเยือน
•   สร้างจิตสำนึกเรื่องการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและวัฒนธรรมทั้งในส่วนของชาวบ้านและผู้มาเยือน
๔.เรียนรู้ชุมชน
•   ลักษณะของกิจกรรมการท่องเที่ยวสามารถสร้างการรับรู้ และความเข้าใจในวิถีชีวิตและวัฒนธรรมที่แตกต่าง
•   มีระบบจัดการให้เกิดกระบวนการเรียนรู้ระหว่างชาวบ้านกับผู้มาเยือน
•   สร้างจิตสำนึกเรื่องการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและวัฒนธรรม ทั้งในส่วนของชาวบ้านและผู้มาเยือน

หลักการของการท่องเที่ยวโดยชุมชน
•   ชุมชนเป็นเจ้าของ
•   ชาวบ้านเข้ามามีส่วนร่วมในการกำหนดทิศทางและตัดสินใจ
•   ส่งเสริมความภาคภูมิใจในตนเอง
•   ยกระดับคุณภาพชีวิต
•   มีความยั่งยืนทางด้านสิ่งแวดล้อม
•   คงเอกลักษณ์และวัฒนธรรมท้องถิ่น
•   ก่อให้เกิดการเรียนรู้ระหว่างคนต่างวัฒนธรรม
•   เคารพในวัฒนธรรมที่แตกต่างและศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์
•   เกิดผลตอบแทนที่เป็นธรรมแก่คนท้องถิ่น
•   มีการกระจายรายได้สู่สาธารณประโยชน์ของชุมชน
การท่องเที่ยวโดยชุมชนไม่ได้เกิดจากการตอบคำถามว่า “ชุมชนจะได้ประโยชน์อย่างไรจากการท่องเที่ยว”  แต่เป็นการสร้างโจทย์ใหม่ว่า “การท่องเที่ยวจะเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาชุมชนได้อย่างไร”
กระแสโลก กระสไทย ในการ ท่องเที่ยวโดยชุมชน
1.   กระแสความต้องการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
2.   กระแสความต้องการของนักท่องเที่ยวที่สนใจการท่องเที่ยวเพื่อการเรียนรู้
3.   กระแสความต้องการในการพัฒนาคนและให้ความสำคัญกับการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่น
การท่องเที่ยวโดยชุมชนเป็นความพยายามหนึ่งของการสร้างทางเลือกในการพัฒนาใน ประเด็นการท่องเที่ยวที่ให้คนในชุมชนเข้ามามีส่วนร่วมและได้รับประโยชน์จาก ท่องเที่ยว และมีบทบาทในการกำหนดทิศทางการพัฒนา  อาจเรียกเป็น ๔ ชื่อ
การท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ 
การท่องเที่ยวเชิงนิเวศ
การท่องเที่ยวโดยชุมชน
 การท่องเที่ยวแบบโฮมสเตย์
ให้เลิกพูดว่า “ชุมชนจะได้ประโยชน์อย่างไรจากการท่องเที่ยว”  แต่ให้พูดใหม่ว่า
 “การท่องเที่ยวจะเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาชุมชนได้อย่างไร”