จดหมายเหตุวัฒนธรรมกำแพงเพชร โดย อาจารย์สันติ อภัยราช

การครองตน ครองคน ครองงาน
การครองตน ก็คือ การคุมครอง รักษา สรางเสริมชีวิตทั้งสวนกายและสวนจิตใจ ใหมีคุณคามี
ประโยชน การครองตนนั้นมี๒ อยาง คือ
๑. ครองกาย
๒. ครองจิตใจ
ครองกายเริ่มตนจากปจจัย ๔
๑. เรื่องอาหาร รูจักกินและดื่มอาหารที่มีประโยชนตอรางกาย ถูกตองตามหลักโภชนาการ งดเวน
จากการกิน การดื่มสิ่งที่เปนพิษเปนภัยแกรางกายทุกอยาง กินรูจักประมาณ กินแกหิว มิไดกินแกความอยาก อยาก
อวด อยากเดน อยากดัง
๒. การนุมหม ก็ตองคํานึงถึงระเบียบ ประเพณีที่ดีงาม พอเหมาะพอควร เหมาะสมแกเวลาและ
สถานที่ไมเหอเหิมตามความโฆษณา รูจักประหยัดไมฟุมเฟอย อยาคิดวา ถาไมมีอยางเขา เราจะนอยหนา จึงไม
เพียงซื้อหามารทั้งๆที่ไมจําเปน
๓. เครื่องที่อยูอาศัย รวมทั้งเครื่องอุปโภคบริโภคตางๆ จัดหามาไวใชเทาที่จําเปน ไมใหเกินกําลัง
ของตน ถือภาษิตวา “นกนอยทํารังแตพอตัว”
๔. ยารักษาโรค เปนปจจัยสําคัญเหมือนกัน ยาสามัญประจําบานควรจัดไวถึงคราวจําเปนยามค่ํา
คืน เกิดอาการผิดปกติขึ้นมาจะไดหยิบใชได และถาหากเจ็บปวยขึ้นมา ก็ควรจะปรึกษาแพทย เพื่อบําบัดรักษา อยา
ไปคิดวินิจฉัยโรคเอาเองดวยการเดา บางมีเปนไมมาก แตเพราะคิดเอาเอง เกรางวาจะเปนโรคนั้นโรคนี้ เกิดความ
กลัวตายขึ้นมา ก็มีความทุกขเดือดรอน ทั้งๆที่หมอยังไมไดวินิจฉัยชี้บอก เราก็เปนหมอเดาเสียเอง บางคนเจ็บปวย
ขึ้นมา แทนที่จะไปปรึกษาหมอยาแตกลับไปหาหมอดูเกิด...ก็ยิ่งเพิ่มความทุกขใหตนเอง
ครองจิตใจ พระพุทธเจาตรัสวา จิตเปนนาย จิตเปนผูบังคับบัญชา เปนผูสั่งงาน เมื่อเราเขาใจผิด
เห็นผิด ก็ทําใหทําผิด พูดผิด คิดผิด ความเดือดรอนก็เกิดขึ้น แตเมื่อเราเห็นถูก เขาใจถูก ก็เปนเหตุใหทําถูก พูดถูก
คิดถูกตอง เปนความดีมีประโยชน นําความสุข เจริญมาสูตนเองและสวนรวม
การครองตนสวนจิตใจ เริ่มตนจากกอนนอน ทําวัตรสวดมนต ทําจิตใหเปนสมาธิ นั่งสมาธิ เปนผูมี
เหตุผลไมใชอารมณ มีความอดกลั้นอดทน มีเมตตากรุณาตอผูอื่น รูจักใหอภัย ระงับความโกรธไวใหได ไมผูกใจ
เจ็บ รูจักวางอารมณ ทั้งความรูสึกที่เรารอนหงุดหงิดวุนวาย ทําใจใหสบายๆ ตั้งจิตแผเมตตาวา จงเปนสุขๆ เถิด อยา
มีเวรมีภัยมุงรายตอกัน จงมีความอยูเย็นเปนสุขทุกรูปทุกนามเถิด แมเบื้องแรกใจมันไมยอม แตเราฝกบอยๆเขา
จิตใจจะมีความสงบ เย็นสบาย มีความสุขกายสุขใจ ผิวพรรณผองใส เปนที่รัก เคารพ นับถือของคนทั่วไป กลาวได
วา เปนคนมีเสนหทางธรรม นําความสุขมาใหผูอยูใกลไดคบคาสมาคม
๒
การครองคน
ชีวิตมนุษยที่เกิดมา มิไดอยูคนเดียวเดี่ยวโดด จําเปนจะตองมีความผูกพันกับผูอื่น เริ่มตนจากพอแม
ปูยา ตายายและญาติมิตร ซึ่งลวนแลวก็ตางจิตตางใจ ตางวัยตางเพศ ตางความคิด ตางอาชีพการงาน ถาไมมีสิ่ง
ประสานจิตใจ ยอมเกิดทุกขโทษเวรภัยได
ฉะนั้นจึงจําเปนที่เราจะตองอาศัยธรรมะ เปนการครองใจกันและกันเอาไว เริ่มตนจากตั้งความ
ปรารถนาดี มีความเมตตาปราณี เห็นอกเขาอกเรา ไมเปนคนใจแคบเห็นแกตัว รูจักเสียสละ แบงปนสิ่งของเพื่อผูอื่น
เห็นแกประโยชนสวนรวม เพราะผูใหยอมเปนที่รักนับถือของผูรับ โลกของเราจะอยูเย็นเปนสุขไดก็เพราะการ
สงเคราะหชวยเหลือกันนี่แหละ
จะพูดจาพาที ก็ตั้งจิตประกอบดวยเมตตา หวังประโยชนตอผูฟง พูดความจริง ออนหวาน สมาน
สามัคคี ไมหยาบคายหรือเหลวไหล อยาดูถูกดูหมิ่นผูอื่น ไมยกตนขมทาน ใหเกียรติแกคูสนทนา เปดโอกาสใหคน
อื่นพูดบาง อยาเปนคนอวดรูพูดไมหยุด ยินดีรับฟงและตั้งใจฟงเมื่อคนอื่นกําลังพูด รูจักเวลาและสถานที่ เราควรจะ
พิจารณาวา เรากําลังพูดกับใคร พูดอยางไร พูดเพื่ออะไร ที่ไหน เหมาะสมหรือไม พูดใหกําลังใจแกบุคคลที่กําลัง
ประสบปญหาเกิดความทอแท แนะอุบายวิธีเพื่อการดํารงชีวิตอยูอยางถูกตองมีประโยชน ไมพูดซ้ําเติมผูบกพรอง
ผิดพลาด มีจิตเมตตารกรุณาตอเขาเหลานั้น หาทางชวยเหลือสงเคราะหตามกําลังความสามารถของตน
คราวใด ไดรูไดเห็นทานผูทําความดี มีความสําเร็จในหนาที่การงาน ก็แสดงความยินดีดวยวาจา
หรือพลอยยินดีดวยจิตใจ ไมอิจฉาริษยา ไมนินทาวารายใคร แมตนเองทําไมได ทําไมถึง ก็พึงวางใจเปนกลางๆ คิด
เอาอยางทานผูที่ผานความสําเร็จนั้นๆ มาแลว
การปรารภถึงคุณความดีของผูอื่นทั้งตอหนาและลับหลัง ถือวาเปนการใหกําลังใจและใหเกียรติแก
ผูที่เราพูดถึง แนวตรงกันขาม ถาเราพูดถึงความบกพรองผิดพลาดของผูอื่น ถือวาเปนการทําลายเกียรติศักดิ์ศรีของ
เขา ทําใหเขาหมดความเคารพนับถือได ดังที่ทานพุทธทาสภิกขุกลาวไววา
เขามีเลวอยูบางชางหัวเขา จงเลือกเอาสิ่งที่ดีเขามีอยู
เปนประโยชนแกโลกบางยังนาดู สวนที่ชั่วอยาไปรูของเขาเลย
ความเปนคนรูจักออนนอมถอมตน มีความเคารพนับถือตอผูใหญ มีความเอื้อเฟอเผื่อแผปรารถนา
ดีตอผูนอย คอยชี้แนะใหกําลังใจในการสรางคุณงามความดี มีประโยชน ชี้โทษที่บกพรองที่ควรงดเวน ดวยจิต
เมตตา ไมเยอหยิ่งทะนงตน มองเห็นคนเปนคนเหมือนกัน จึงพอจะกลาวไดวา เปนการครองคน...
๓
การครองงาน
การทํางานทุกชนิด จําเปนจะตองอาศัยปจจัยหลายอยางสนับสนุน งานนั้นๆจึงจะสําเร็จลงดวยดีมี
คุณคา มีประโยชนการทํางานจะตองมีความขยันหมั่นเพียรอดทน การฝกฝนใหมีความชํานาญ สรางความพอใจใน
งาน รูจักรับผิดชอบในหนาที่นั้นๆ พิจารณาตรวจตราดูบอยๆ สิ่งใดที่เห็นวาบกพรองก็ตองรีบแกไข สิ่งใดเปนความ
ถูกตองดีงาม ก็ภูมิใจรักษาคุณภาพนั้นไวดําเนินตอไป และเปนผูยินดีรับฟงความคิดเห็นจากผูอื่น เพราะคนเรามองดู
ตัวเองไมเห็นหมด แตคนอื่นมองเราเห็นตลอดทั้งสวนกาย สวนการงานและกิริยามารยาท ผูที่ใหขอคิดแกเรายอม
เปนผูหวังดีตอเรา มิฉะนั้นเขาจะเฉยเสีย ปลอยตามเรื่อง ตัวใครตัวมัน แมเขาเห็นเราวาทําอะไรบกพรองแทนที่จะ
เมตตาชี้ทาง เขากลับยุใหเราถลําตัวลงไปมากกวานั้นจนถอนไมขึ้น กวาจะรูสึกตัวก็สายเสียแลว ฉะนั้นเราควรฟง
ความคิดเห็น ขอแนะนําของผูอื่นบาง พระพุทธองคยังตรัสไววา “พึงมองทานผูชี้โทษ ความบกพรองของเรา
เหมือนผูบอกขุมทรัพยให”
การติเพื่อกอยอมเปนบอเกิดแหงความถูกตองดีงาม มีทานผูรูกลาววา การสรางพระพุทธรูปจะได
สวย มีลักษณะงาม ถูกตองตามพุทธลักษณะนั้น ตองอาศัยชางติที่ฉลาด ตองเชิญทานมาติใหวาตรงนั้นๆ ควรจะ
แกไขอยางนั้นๆ ตรงนี้ควรจะแกไขอยางนี้บางทีตองลงทุนไปออนวอนหรือจางใหมาติให จึงไดพระพุทธรูปที่งาม
ถูกตองลักษณะ หลวงพอชาเคยพูดวา “คํานินทามีคากวาคําสรรเสริญ” เพราะคํานินทาจะทําใหเราระวังตัว ตรวจ
ตราดูตัวเอง ถาเห็นวาไมถูกไมควรก็รีบแกไข เรียกวาทําใหดีเสมอตัวและดียิ่งขึ้น สวนคําสรรเสริญนั้น อาจทําเราลืม
ตัว หยิ่งผยองลําพอง นึกวาตัวดีตัวเดนแลว เรียกวามีคาเสมอตัวและต่ําลงไป ขาดความระมัดระวังตนเอง อาจจะ
ไดรับภยันตรายในภายหลังได
การทํางานจะตองเปนผูที่ ตรงตอเวลา
ตรงตอหนาที่ และ
ตรงตอบุคคล
คนเราถาเปนคนตรงตอเวลา ทํางานอะไรก็เปนชิ้นเปนอัน ไมโยกโยโอเอ มาทํางานสายๆ แตเวลา
กลับกับกลับกอนเวลา หรือจองแตจะถึงเวลา ทําใหการงานไมเจริญ เขาเรียกวา “มาแบบไทย ไปแบบฝรั่ง” การ
งานมีแตพังกับพัง ยิ่งเรานัดหมายอะไรกับใครไว ถามาไมตรงเวลาก็ทําใหเกิดความเสียหาย ขาดความเคารพนับถือ
จากผูอื่น ถาทําสัญญาคาขายก็ตองถูกปรับ ไดรับแตความขาดทุน
การไมตรงตอหนาที่ก็ทําใหงานเสียหาย ไมรับผิดชอบในหนาที่ เรามีหนาที่อยางนี้กลับไปทําอยาง
โนน ทําไมตรงกับหนาที่มอบหมาย ยอมทําใหงานเสียหาย การเปนคนเหลาะแหละ โลเลใชไมได ขาดความเชื่อถือ
เขาเรียกวา “มีหนาที่กออิฐ แตกลับไปเผาถาน”
การตรงตอบุคคลก็คือ งานของเราขึ้นตรงตอผูใด ก็เอาใจใส ทําใหเต็มที่ มีความเคารพนับถือในผู
นั้น มีความออนนอมถอมตน รูจักกาลเทศะ ไมอวดดีตีเสมอ ไมเปนคนหนาไหวหลังหลอก รูจักที่ต่ําที่สูง พยายาม
ทําใหอะไรพอเหมาะพอควร ตั้งจิตตั้งใจทํางานดวยความขยันหมั่นเพียร ไมเปนคนประจบสอพลอ ไมเอาเปรียบ
ผูอื่น ไมโกงเอาผลงานของผูอื่นวาเปนของตน...
๔
ถาเปนผูใหญก็ไมเอาเปรียบผูนอย เห็นใจมีเมตตา ใหอภัยตอผูนอย มีความเอื้อเฟอเจือจุล คราวใด
ผูนอยเกิดความขัดของมีความขัดสน ก็สงเคราะหดวยปจจัย ๔ ใหกําลังใจ ใหขอคิด ใหคําแนะนํา เปนที่พึ่งของ
ผูนอยได ไมดูถูกเหยียดหยามหรือบีบบังคับใชอํานาจบาตรใหญ มีจิตประกอบดวยเมตตากรุณา ปรารถนาดี มีแตจะ
เพิ่มพูนความสามัคคี มีความเคารพนับถือและเห็นใจกัน
พระพุทธองคตรัสสอน การทํางานไว๓ อยาง คือ
๑. ประพฤติใหเปนประโยชนตอตนเอง
๒. ประพฤติใหเปนประโยชนตอญาติมิตร
๓. ประพฤติใหเปนประโยชนตอชาวโลก
พระพุทธองคไดทรงประพฤติใหเปนประโยชนตอพระองคเอง ตอพระญาติและมิตร ตอชาวโลก
มาดวยการเสียสละอยางใหญหลวง เปนการเสียสละที่ยากจะมีผูเสมอเหมือน จึงเปนตัวอยางที่ดี เปนที่เคารพ
สักการะของพุทธศาสนิกชนทั่วไป ธรรมะที่พระองคตรัสสอนกระจายออกไปเปนวงกวาง เพื่อวาไดยอมนําความ
สงบสุขรมเย็นมาสูหมูมนุษยและสัตวมากขึ้นเพียงนั้น ผูปฏิบัติตามยอมไดรับผลอันสมควรแกการปฏิบัติ มีทานผูรู
กลาวไววา คาของคนอยูที่การทําประโยชน ทําประโยชนนอยก็มีคานอย ทําประโยชนปานกลางก็มีคาปานกลาง ทํา
ประโยชนสูงสุดก็มีคาสูงสุด ดังนั้นการครองงานที่ดีก็คือการทําประโยชนที่ดี มีคุณคานั้นเอง
สรุปแลว การครองตน ครองคนและครองงาน ลวนแตเปนการครองความเปนคนดี ไดแกรูจักเหตุ
รูจักผล รูจักตน รูจักประมาณ รูจักกาลเวลา รูจักสังคม รูจักบุคคลที่ควรคบ รวมแลวความเปนผูรูดังกลาวมา ยอม
กลาวไดวาเปนผูมีสมบัติของคนดีนั่นเอง จึงขอเชิญชวนทานผูอานทั้งหลาย ไดพิจารณาหาทางครองสมบัติของคนดี
ไวได ยอมชื่อวา เปนการครองตน ครองคนและครองงานที่ถูกตองสมบูรณ เพิ่มพูนไปดวยประโยชนนานาประกา