จดหมายเหตุวัฒนธรรมกำแพงเพชร โดย อาจารย์สันติ อภัยราช

[font=Verdana]พิธีเสนเรือนไทยทรงดำ บ้านวังน้ำ ต.วังยาง อำเภอคลองขลุง จังหวัดกำแพงเพชร[/font]      
ออกอากาศ สวท. ๑๕ มีนาคม ๒๕๕๔ ๑๐.๐๐ น.
       เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 10 เดือนมีนาคม  2554 ได้เดินทางไป ชมพิธีเสนเรือนของ ชาวไทยทรงดำ บ้านวังน้ำ ตำบลวังยาง อำเภอคลองขลุง จังหวัดกำแพงเพชร ตามคำเชิญของคุณจันทรา กุลนันทคุณ  วัฒนธรรมอำเภอคลองขลุงพร้อม ปฐมาภรณ์ บุญผดุงชัย  นักวิชาการวัฒนธรรม พิธีกร และตากล้องยอดฝีมือ คุณจักรพรรดิ์ ร้องเสียง จากทิพย์เคเบิลทีวี เดินทางไปบ้าน คุณสมาน ศรีรัตน์  ศิลปินพื้นบ้านวังยาง และสืบตระกูลมาจากไทยทรงดำ โดยตรง อายุ 51 ปี เกิดที่บ้านวังน้ำนี่เอง ได้รับการต้อนรับจาก ท่านเจ้าของบ้านอย่างดียิ่ง พร้อมทั้ง ประชาชน ที่เป็นญาติพี่น้องในหมู่บ้าน หลายสิบคน สวมเสื้อผ้า ไทยทรงดำอย่างงดงาม
ชาวไทยทรงดำ  เป็นชนเผ่าไทยกลุ่มหนึ่งซึ่งมีถิ่นฐานดั้งเดิมอยู่บริเวณดินแดนสิบสองจุไทยในเวียดนามเหนือปัจจุบัน คนไทยมักเรียกพวกเขาว่า 'ลาวโซ่ง' หรือ 'ไทยโซ่ง' เนื่องจากอพยพผ่านมาทางประเทศลาว ซึ่งคำว่า ?โซ่ง? เป็นคำที่ถูกเรียกตามชุดแต่งกายเพราะนุ่งส่วงดำหรือกางเกงสีดำ ปัจจุบันนิยมเรียกว่า 'ไทยทรงดำ'
ครั้งอดีตสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี(พ.ศ. 2322) ได้กวาดต้อนไทยดำพร้อมลาวในเวียงจันทน์และเมืองพวนมาอยู่ที่ธนบุรี ต่อมารัชกาลที่ 3 ได้โปรดเกล้าฯ ให้ลาวเวียงอยู่ที่ จ.ราชบุรี ลาวพวนอยู่ที่ธนบุรี และให้ไทยทรงดำไปตั้งถิ่นฐานบ้านเรือนอยู่ที่จังหวัดเพชรบุรี และสืบลูกหลานมาเป็นไทยทรงดำเมืองเพชร ซึ่งตั้งบ้านเรือนกระจายอยู่ในเขตอำเภอเมือง บ้านแหลม บ้านลาด ท่ายาง หนองหญ้าปล้อง แต่ที่หนาแน่นที่สุดคือที่อำเภอเขาย้อย แถบบ้านห้วยช้าง, หนองปรง, หนองจิก, ทับคาง, ดอนทราย และหนองชุมพล ตลอดระยะเวลาที่ผ่านมา แม้อิทธิพลจากภายนอกจะเข้ามาครอบงำมากขึ้น ทำให้คนรุ่นใหม่ต้องปรับตัวไปตามยุคสมัย แต่ชาวไทยทรงดำรุ่นก่อนๆ ยังคงดำเนินวิถีชีวิตที่เรียบง่ายและรักษาประเพณีเดิมไว้ได้อย่างเหนียวแน่น โดยเฉพาะการแต่งกายอีกทั้งยังพยายามสืบทอดประเพณีวัฒนธรรมอันงดงามสู่ลูกหลานคนรุ่น ใหม่ ไม่ให้ถูกกลืนไปตามกระแสวัฒนธรรมสมัยใหม่ จนหลงลืมรากเหง้าของตนเอง
ประเพณี ที่จะนำเสนอในวันนี้ ชื่อว่า เสนเรือน หรือเสนเฮือน ซึ่งคุณสมาน ศรีรัตน์ ได้ตั้งใจ ที่จะเซ่นบรรพบุรุษหลายชั่วคน ดังได้รับคำอธิบายจากหมอผู้ทำพิธี คือหมอทุ้ย แขวนงาม หมอเสนเรือนจากตำบลโค้งไผ่ อำเภอคลองขลุง จังหวัดกำแพงเพชร มีความสำคัญว่า
พิธีเสนเรือน เป็นพิธีสำคัญพิธีหนึ่งของลาวโซ่งซึ่งจะขาด หรือละเลยเสียมิได้เนื่องจากเชื่อว่าเป็นการกระทำที่เพิ่มความเป็นสวัสดิมงคลแก่ครอบครัว และจะต้องจัดทำอย่างน้อยปีละครั้งเพราะคำว่า "เสน"ในภาษาลาวโซ่ง หมายถึง การเซ่นหรือสังเวย "เสนเรือน" จึงหมายถึงการเซ่นไหว้ผีเรือนของพวกลาวโซ่ง อันได้แก่ การเซ่นไหว้ปู่ ย่า ตา ยาย รวมทั้งบรรพบุรุษทุกคนให้มารับเครื่องเซ่นไหว้ ที่บุตรหลานจัดหามาเซ่นไหว้จะได้ไม่อดอยาก และจะได้คุ้มครองบุตรหลานให้มีความสุขความเจริญสืบไป    
   
การทำพิธีเสนเรือน เจ้าภาพจะเชิญผู้ประกอบพิธีคือ"หมอเสน" มาเป็นผู้ประกอบพิธีเสนเรือน พร้อมกับแจ้งญาติพี่น้อง ให้ทราบกำหนดวันทำพิธีไหว้ผีเรือน หรือเสนเรือน และจัดเตรียมเครื่องใช้ในการทำพิธีให้เรียบร้อย ได้แก่ เสื้อฮี-ส้วงฮี สำหรับเจ้าภาพสวมใส่ขณะทำพิธีเสนเรือน ปานเผือน (ภาชนะคล้ายกระจาดขนาดใหญ่ บรรจุอาหารเครื่องเซ่นผีเรือน) ปานข้าว(ภาชนะใส่อาหารในหม้อเสน) ตั่งก๋า (เก้าอี้หรือม้านั่ง สำหรับหมอเสนนั่งทำพิธีในห้องผีเรือน) และอาหารที่เป็นเครื่องเซ่นต่าง ๆ อาทิหมูจุ๊บ (เนื้อหมู เครื่องในหมูยำ) แกงไก่กับหน่อไม้เปรี้ยว เนื้อหมูดิบ ซี่โครงหมู ไส้หมู ข้าวต้มผัดใส่กล้วย มันเทศต้ม เผือกต้ม อ้อย ขนม ผลไม้ต่าง ๆ ตามฤดูกาล ข้าวเหนียวนึ่ง ๗ ห่อ ตะเกียบ ๗ คู่ หมากพลู บุหรี่ และเหล้าเป็นต้น    
เมื่อได้เวลาเซ่นไหว้ผีเรือน เจ้าภาพจะจัดเครื่องเซ่นต่าง ๆ บรรจุลงในปานเผือนที่เตรียมไว้ และยกเข้าไปวางไว้ในห้องผีเรือนที่เรียกว่า "กะล่อห่อง" ซึ่งเป็นสถานที่ทำพิธี หมอเสนจะเริ่มเซ่นไหว้ ด้วยการเรียกหรือกล่าวเชิญบรรดาผีเรือน ที่เป็นบรรพบุรุษของเจ้าภาพ โดยเรียกชื่อบรรพบุรุษตามบัญชีรายชื่อ ที่เจ้าภาพจดร่วมกันไว้ในสมุดผีเรือน เรียกว่า "ปั๊บผีเรือน" หรือ "ปั๊บ" จนครบทุกรายชื่อเป็นจำนวน ๓ ครั้ง แต่ละครั้ง หมอเสนจะใช้ตะเกียบคีบหมู กับขนมทิ้งลงไปในช่องเล็ก ๆ ข้างขวาห้องผีเรือนที่ละครั้ง จึงเซ่นเหล้าแก่ผีเรือนอีก ๒ ครั้ง เพราะการเซ่นเหล้าเป็นสิ่งสำคัญอันไม่อาจขาดหรืองดเสียได้ เพื่อให้ผีเรือนได้กินอาหารและดื่มเหล้าอย่างอุดมสมบูรณ์       
หลังจากเซ่นไหว้ผีเรือนเรียบร้อยแล้ว หมอเสนจะทำพิธีเสี่ยงทายให้แก่เจ้าภาพเรียกว่า "ส่องไก่"ด้วยการพิจารณาลักษณะของตีนไก่ในแกงหน่อไม้เปรี้ยวที่เจ้าภาพนำมาให้และจัดทำนาย ในลักษณะดังกล่าวคือหากตีนไก่หงิกงอแสดงว่า ไม่ดีจะมีเรื่องร้าย เกิดขึ้นอันได้แก่การเจ็บป่วย การตาย หรือการทำมาหากินประสบปัญหาต่าง ๆ เป็นต้น แต่ถ้าตีนไก่เหยียดตรง แสดงว่าทุกคนในครอบครัวของเจ้าภาพจะประสบแต่ความสุขความเจริญต่อจากนั้น เจ้าภาพจะทำพิธีขอบคุณหมอเสนที่มาช่วยทำพิธีเสนเรือน ให้แก่ครอบครัวของตนเรียกว่า "ฟายหมอ" แล้วจึงเลี้ยงอาหารแขกที่มาช่วยงานเป็นอันเสร็จพิธี
ขอบคุณ คุณสมาน ศรีรัตน์ ที่กรุณาให้คณะทำงานโทรทัศน์วัฒนธรรม ของเรา ได้ถ่ายทำพิธีเสนเรือนโดยละเอียด และประชาชนพี่น้องไทยทรงดำทุกคน ที่ให้การต้อนรับคณะของเราอย่างดียิ่ง

เนื้อเพลง : ไทยดำรำพัน   

สิบห้าปี ที่ไตเฮา ห่างแดนดิน
(เดินกันไป)
จงเอ็นดู กุ่งข้าน้อย
ที่พลอยพลัดบ้าน
เฮาคนไทย ย้ายกันไป
ทุกถิ่นทุกฐาน
จงฮักกันเด้อ ไตดำเฮานา
สิบห้าปี ที่ไตดำเฮา เสียดายเด
(เดินเข้าไป)
เมืองเฮาเพ แสนเสียดาย
สูเจ้าเพิ่นหล้า
เฮือนเคยอยู่ อู่เคยนอน
ต้องจรจำลา
ปะให้ปาหนา น้ำตาไตไหล
สิบห้าปี ที่ไตเฮา เสียแดนเมือง
(เดินกันไป)
เคยฮุ่งเฮือง กุ่งข้าน้อย
อยู่สุขสบาย
ลุงแก่งตา ได้สางสา
บ้านเมืองไว้ให้
บัดนี้จากไกล ไตเสียดายเด
.สิบห้าปี ที่ไตเฮา
ห่างแดนดิน (เดินกันไป)
จงเอ็นดู กุ่งข้าน้อย
ที่พลอยพลัดบ้าน
เฮาคนไทย ย้ายกันไป
ทุกถิ่นทุกฐาน
จงฮักกันเด้อ ไตดำเฮานา
สิบห้าปี ที่ไตดำเฮา เสียดายเด
(เดินเข้าไป)
เมืองเฮาเพ แสนเสียดาย
สูเจ้าเพิ่นหล้า
เฮือนเคยอยู่ อู่เคยนอน
ต้องจรจำลา
ปะให้ปาหนา น้ำตาไตไหล
สิบห้าปี ที่ไตเฮา เสียแดนเมือง
(เดินกันไป)
เคยฮุ่งเฮือง กุ่งข้าน้อย
อยู่สุขสบาย
ลุงแก่งตา ได้สางสา
บ้านเมืองไว้ให้
บัดนี้จากไกล ไตเสียดาย
 
ภาพนำเสนอไทยทรงดำ      
       http://www.youtube.com/watch?v=RXPOvolTTpQ  (รำวงไทยดำ)
       http://www.youtube.com/watch?v=giXEt-GGabA&feature=related  (เพลงไทยดำรำพัน)
       http://www.youtube.com/watch?v=kqUbPrzu6kE&feature=related (ภาพเสียงพิธีเสนเรือน)       ]
      http://www.youtube.com/watch?v=veOtMQMUVEo (ประวัติไทยดำ)
http://www.youtube.com/watch?v=veOtMQMUVEo
 ขอบคุณข้อมูล
          http://www.samutsakhon.go.th/mis/tour/piti05.htm
          http://www.moohin.com/001/001e002.shtml