จดหมายเหตุวัฒนธรรมกำแพงเพชร โดย อาจารย์สันติ อภัยราช

สงกรานต์กำแพงเพชร ในปี ๒๕๕๔

    สงกรานต์ ทุกหนแห่ง ในประเทศไทย มีการสร้างเอกลักษณ์ ใหม่ขึ้นมา ในทุกที่ เพื่อเป็นจุดขายและจูงใจนักท่องเที่ยว ให้มาเที่ยวในบ้านเมืองตนเอง คำนึงถึงเรื่องของเศรษฐกิจ มากกว่าวัฒนธรรม แต่ยังดีที่เหลือภูมิปัญญาไว้ให้คนรุ่นใหม่ได้ดำเนินรอยตามไว้อย่างมั่นคงหลายประการ
    กำแพงเพชรก็เช่นกัน วัฒนธรรมวันสงกรานต์ เปลี่ยนไปอย่างกู่ไม่กลับ ทุกคนพยายามปรับวัฒนธรรมประเพณีให้เข้ากับสถานการณ์ปัจจุบัน โดยอาจไม่คำนึงถึงความเหมาะสม ทางด้านวิถีชีวิตแบบไทยๆอย่างน่าเป็นห่วง การเล่นสงกรานต์กันอย่างบ้าคลั่ง จนชาวต่างประเทศ โดยเฉพาะประเทศตะวันตก กลับเรียกขานวันสงกรานต์ว่าสงครามน้ำ ทำให้เกิดความเปลี่ยนแปลงทัศนคติในการเล่นสงกรานต์ อย่างไม่ได้วัฒนธรรมเดิมกลับคืน
    วัฒนธรรมความใจร้อน เมื่อไม่ถูกใจ เมาสุรากัน มีเหตุถึงผลาญชีวิตกันเลยทีเดียว หรือขับรถประมาท จึงอาจเรียกกันว่าเทศกาลแห่งความตาย ก็เรียกกัน แต่ความงดงามทางวัฒนธรรมยังหลงเหลืออยู่ให้ภูมิใจในวัฒนธรรมของกำแพงเพชรยังมีหลายประการ อาทิ

   การรดน้ำขอพรผู้ใหญ่ ผู้มีพระคุณ บุพการี  และท่านที่เคารพนับถือ ยังเป็นวันครอบครัว ที่เปิดโอกาสให้ผู้ที่อยู่ห่างไกล กันมาพบปะกันสนทนา และสร้างความคุ้นเคย ปีละครั้ง
ซึ่งยังสามารถรักษาประเพณีอันดีงามนี้ไว้ได้อย่างดีที่สุด และเป็นประเพณีที่ทุกครอบครัวกระทำอยู่นับว่าน่าชื่นชมอย่างยิ่ง
        ทุกวัดจะมีการก่อพระเจดีย์ทราย รูปร่างแบบต่างๆกันในทุกวัด มีความเชื่อในเรื่องการขนทรายเข้าวัด เกิดกุศลแรง จึงทำให้เกิดประเพณีการขนทรายเข้าวัด นับว่าเป็นภูมิปัญญาไทยอีกประการหนึ่งที่น่าสนใจเป็นอย่างมาก
   ในวันสงกรานต์ ชาวไทย ชาวกำแพงเพชร จะทำบุญตักบาตร วัดที่เลื่อมใสศรัทธา จะมีประชาชนจำนวนมาก ไปรวมกันที่วัด เพื่อทำบุญตักบาตร เพื่อเป็นอานิสงส์ ในวันขึ้นปีใหม่ไทยนับว่าชาวกำแพงเพชรยังรักษาไว้ได้อย่างเหนียวแน่น
     สำหรับประเพณีแห่ผ้าห่ม องค์พระบรมธาตุนครชุมนี้ เป็นประเพณีที่สืบต่อกันมาตั้งแต่โบราณ โดยในสมัยโบราณวันสงกรานต์เป็นวันขึ้นปีใหม่ไทย นอกจากการทำบุญใส่บาตรปล่อยนกปล่อยปลา และมีการเล่นสาดน้ำกันแล้ว ยังมีการนำผ้าไปห่มองค์พระธาตุ เพราะเชื่อว่าจะให้อยู่เย็นเป็นสุข มีความเจริญก้าวหน้าตลอดทั้งปี ดังนั้นประเพณีนำผ้าไปห่มองค์พระธาตุจึงเป็นประเพณีที่ชนรุ่นหลังปฏิบัติ สืบทอดกันมาจนถึงปัจจุบัน. ในขบวนแห่สนุกสนานรื่นเริง ตามแบบฉบับของชาวไทย อิ่มไปกับ บุญที่ได้รับ ในวันสงกรานต์
   ประชาชนจะรวมตัวกันมาสรงน้ำเจ้าพ่อหลักเมือง อันเป็นความเชื่อว่าเจ้าพ่อหลักเมืองจะคุ้มครอง ชาวกำแพงเพชรให้อยู่เย็นเป็นสุข ซึ่งเป็นสิ่งศักดิ์ ที่ชาวกำแพงเพชรสักการบูชามาช้านาน นอกจากนั้นมีการใช้บน คือการแก้บน ให้เสร็จสิ้นในวันที่ ๑๕ เมษายน และจะเริ่มต้นบนกันใหม่ ในปีต่อมา เป็นวัฒนธรรมที่งดงามของชาวกำแพงเพชร
     สงกรานต์ที่กำแพงเพชร ไม่แตกต่างสงกรานต์ ในทุกจังหวัด มีส่วนในการรักษาประเพณีไทยไว้ได้บางส่วน และไม่สามารถรักษาประเพณีสงกรานต์ไว้ได้เป็นส่วนใหญ่ ในการทำสงครามน้ำอย่างที่ชาวตะวันตกกล่าวไว้ อิริยาบถที่ไม่งดงาม การแต่งตัวที่ยั่วยุ ล้วนมีส่วนทำลาย ประเพณีสงกรานต์ของกำแพงเพชรเราเป็นอย่างมาแม้กระทั่งการลวนลามเพศตรงข้าม อย่างรุนแรง
        อย่างไรก็ดีชาวกำแพงเพชร ก็สนุกกับสงกรานต์จนลืมทุกสิ่งทุกอย่าง และในวันนี้ก็กลับมาสู่สภาพเดิมหลังจากเสร็จสิ้นเทศกาลสงกรานต์แล้ว เป็นธรรมชาติและวัฒนธรรมของชาวกำแพงเพชร มาช้านาน เพราะความอุดมสมบูรณ์ของแผ่นดินและธรรมชาติที่เอื้ออำนวยในการทำมาหากิน ทำให้ชาวกำแพงเพชร มีความสุขในวันสงกรานต์ อย่างถ้วนหน้ากัน

                                                  สันติ อภัยราช