จดหมายเหตุวัฒนธรรมกำแพงเพชร โดย อาจารย์สันติ อภัยราช

   

   
 วัดพระธาตุ เป็นวัดใหญ่ภายในกำแพงเมือง กำแพงเพชร  มีหลักฐานว่า เจ้าแสนสอยดาว เจ้าเมืองกำแพงเพชร เคยมาบวช และบุรณะวัดพระธาตุแห่งนี้  ราวพุทธศักราช ๑๙๐๐  มีศิลปะสกุลช่างกำแพงเพชรโดยแท้ เป็นวัดที่มีผู้คนมองผ่าน แต่นับว่า เป็นวัดที่น่าศึกษายิ่งนัก น่าจะสร้างก่อน ปีพุทธศักราช ๑๘๕๐
     แผนผังวัดเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีแนวกำแพงวัด แสดงขอบเขตโดยรอบทั้ง สี่ด้าน มีประตูวัดเฉพาะด้านหน้าแต่เพียงประตูเดียว การจัดวัดเป็นไปตาม รูปแนวกำแพงเมือง  ตำแหน่งสิ่งก่อสร้างประกอบด้วย วิหารอยู่ด้านหน้า ถัดไปเป็นเจดีย์ประธานลักษณะเป็นเจดีย์ทรงกลมแบบศิลปะสุโขทัยสกุลช่าง กำแพงเพชร มีระเบียงคด  รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ล้อมเจดีย์ประธาน ฐานระเบียงคดด้านหน้า เชื่อมต่อกับฐานวิหารด้านข้าง ทำให้ส่วนหลังของวิหารอยู่ในระเบียงคด
  

        ส่วนหน้าของวิหาร มีเจดีย์รายเป็นแบบเจดีย์ทรงระฆังเช่นเดียวกับเจดีย์ประธาน ตั้งอยู่ ๒ องค์ มีเฉพาะ เขตพุทธาวาสเท่านั้น  ไม่ปรากฏเขตสังฆาวาส ในบริเวณวัด  การวางผังวัด เป็นรูปแบบเฉพาะผสมผสาน ระหว่าง ศิลปะสุโขทัย และศิลปะอยุธยา คือการสร้างรูปแบบเจดีย์ประธาน เป็นแบบที่นิยมในสมัยสุโขทัย ส่วนวิหารนั้น กลับสร้างให้เป็นศิลปะอยุธยา มีการก่อสร้าง ฐานชุกชี เป็นสองครั้ง คือ น่าจะสมัย สุโขทัย และสมัยอยุธยา ตามความนิยม ในสมัยนั้น
  
 
     เจดีย์ประธาน ลักษณะเจดีย์ เป็นเจดีย์ทรงกลม หรือทรงระฆังแบบศิลปะสุโขทัยสกุลช่างกำแพงเพชร องค์เจดีย์ตั้งอยู่บนฐานสี่เหลี่ยม และฐานแปดเหลี่ยมที่ซ้อนลดหลั่นกันขึ้นมา องค์ระฆังค่อนข้างเล็ก ปากระฆังไม่ผายมากนัก  ถัดขึ้นไปเป็นบัวลูกแก้วอกไก่ย่อเหลี่ยมไม้สิบสอง นับว่าเจดีย์ทรงนี้มีพบเฉพาะ ในเมืองกำแพงเพชรเท่านั้น เป็นการสร้างสรรค์ที่ไม่เหมือนแห่งใด
            เจดีย์ราย อยู่ด้านหน้าวิหาร มีสององค์ลักษณะเช่นเดียวกับเจดีย์ประธาน แต่มีขนาดย่อมกว่า
สภาพค่อนข้างสมบูรณ์  ส่วนยอดมีการประดับปูนปั้น  เรียกกันว่าบัวกลุ่ม
          ระเบียงคด  เป็นอาคารรูปสีเหลี่ยมล้อมเจดีย์ประธานฐานด้านหน้าเชื่อมต่อกับวิหารด้านข้าง ภายในระเบียงคดเปิดโล่ง มีผนังก่อด้วยอิฐเฉพาะด้านหลัง มีพระพุทธรูปปูนปั้น แกนศิลาแลง ๔๑ องค์
หลังคาเป็นกระเบื้องดินเผาแบบตะขอ

 
     นักเลงพระเครื่อง ที่ขุดค้น วัดพระธาตุในอดีตเล่าว่า ได้ พบพระพุทธรูปที่งดงามจำนวนมาก ส่วนพระเครื่อง จะพบ พระว่านหน้าทอง จำนวนมากเช่นกัน
      วัดพระธาตุ เป็นวัดหนึ่งที่ ที่เชื่อกันว่า เป็นวัดกษัตริย์สร้าง  และมีหลักฐานว่า เจ้าแสนสอยดาว เจ้าเมืองกำแพงเพชร กษัตริย์กำแพงเพชรสมัย ที่สุโขทัย เสียเอกราชแก่อยุธยา ได้แบ่ง เมืองสุโขทัย ออกเป็นสองส่วน ส่วนหนึ่ง อยู่พิษณุโลก อีกส่วนอยู่กำแพงเพชร มีเจ้าแสนสอยดาวปกครอง อาจมีชื่อเรียกกันอีกชื่อหนึ่งว่าเสด็จพ่อพระยาสอยพระองค์เป็นผู้สร้างวัดพระสี่อิริยาบถ ในอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ด้วย
     วัดพระธาตุ จึงเป็นวัดหนึ่งที่ควรศึกษายิ่ง  เป็นวัด ที่เป็นศิลปะกำแพงเพชรแท้ๆ ควรค่าแก่การศึกษาและเรียนรู้อย่างยิ่ง
                                                                                      สันติ อภัยราช