จดหมายเหตุวัฒนธรรมกำแพงเพชร โดย อาจารย์สันติ อภัยราช

ภาษาถิ่น  หมายถึง ภาษาที่ใช้ในท้องถิ่นหนึ่งของประเทศไทย  ในประเทศไทยมีภาษาถิ่นอีสาน  ภาษาถิ่นใต้ และภาษาถิ่นเหนือ  ที่เรียกกันว่าภาษาล้านนา  ภาษาถิ่นเป็นภาษาเดียวกับภาษาไทย  แต่มีลักษณะบางอย่างแตกต่างผิดเพี้ยนไปจากภาษากลาง  และความแตกต่างนั้น     มักเป็นระบบ เช่น  คำที่ใช้ภาษากรุงเทพฯใช้ ร ภาษาเหนือจะเป็น ฮ  เช่นคำว่า รัก เป็นฮัก คำว่า เรือน เป็นเฮือน  คำว่า ร้อง เป็น ฮ้อง  เป็นต้น  ในแต่ละภาษาถิ่น จะมีภาษาถิ่นย่อยลงไปอีก  ภาษาถิ่นทุกภาษาเป็นภาษาที่สำคัญในภาษาไทย เพราะเป็นภาษาที่บันทึกเรื่องราวประสบการณ์ และวัฒนธรรม ทุกแขนงของท้องถิ่น    เราจึงควรรักษาภาษาถิ่นทุกถิ่นไว้ใช้ให้ถูกต้องเพื่อเป็นมรดกของชาติสืบไป

ลานกระบือเป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดกำแพงเพชร  ที่มี  น้ำมันอันเป็นทรัพยากรธรรมชาติใต้พื้นดิน   วัฒนธรรม ประเพณีพื้นบ้าน    มีหัตถกรรมพื้นบ้าน   ภูมิปัญญาท้องถิ่น  และภาษาถิ่นที่มีความเหมือนและคล้ายกับภาษาถิ่นทั้งของพรานกระต่ายและสุโขทัย จากหนังสือที่ระลึกวันเปิดอาคารเทศบาลตำบลพรานกระต่าย ได้กล่าวถึงภาษาถิ่นว่า  ภาษาไทยบนถนนพระร่วง หมายถึงภาษาที่ใช้สื่อสารกันระหว่างสองข้างทางบนถนนนี้ และมีวิวัฒนาการทางภาษาจนเป็นเอกลักษณ์ มีสำเนียงแตกต่างกันบ้างตามสภาพของท้องถิ่นนั้น  จากการสำรวจพบว่าพื้นที่ที่ใช้ภาษา           พรานกระต่ายจะมีอยู่ทั่วไปบริเวณอำเภอเมืองกำแพงเพชร  อำเภอพรานกระต่าย   อำเภอ             ลานกระบือ  อำเภอเมืองตาก อำเภอกงไกรลาศ  อำเภอเมืองสุโขทัย  อำเภอคีรีมาศ และอำเภอ        บ้านด่านลานหอย
ดังนั้นภาษาถิ่นลานกระบือ จึงมีลักษณะคล้ายและเหมือนกับภาษาถิ่นของอำเภอต่างๆ ตามที่คณะสำรวจกล่าวถึง แต่ภาษาถิ่นลานกระบือจะมีพยัญชนะบางคำที่ออกเสียงเพี้ยนไป เช่น พยัญชนะ ซ  จะออกเสียง เป็น ช เช่น
ช่วย           ออกเสียงเป็น            ซ่วย
โซ่         ?         โช่
ผู้ชาย         ?         ผู้ซาย
ซ้าย         ?         ช้าย
ลักษณะของภาษาถิ่นลานกระบือ    จะเป็นลักษณะคล้ายกับภาษาถิ่นของสุโขทัยมากกว่าภาษาถิ่นพรานกระต่าย  แต่ก็ไม่แตกต่างจากภาษาถิ่นพรานกระต่ายมากนัก  ทั้งนี้อาจเป็นเพราะความใกล้ชิดกันทางด้านภูมิประเทศ  และเครือญาติใกล้ชิดกัน
ตัวอย่างคำภาษาถิ่นลานกระบือ เช่น
   ล้มกลิ้งลงกับพื้น        ภาษาถิ่นพรานกระต่ายคือ    กลิ้งขะหลุน?
               ภาษาถิ่นลานกระบือคือ        คว่ำข้าวเม่า?
ก้อนดินในทุ่งนา      ภาษาถิ่นลานกระบือคือ         ก้อนขี้แต้
รถมอเตอร์ไซด์      ภาษาถิ่นลานกระบือคือ      รถเครื่อง
เล่นหมากเก็บ      ภาษาถิ่นลานกระบือคือ      เล่นหมากเก้บ
ตรงโน้น         ภาษาถิ่นลานกระบือคือ      โด๋น่ะ
ใกล้         ภาษาถิ่นลานกระบือคือ      โด๋นิ
จอบขุดดิน      ภาษาถิ่นลานกระบือคือ      กระบ๊ก
ตุ๊กแก         ภาษาถิ่นลานกระบือคือ      ตอดตอ
ลูกน้ำ         ภาษาถิ่นลานกระบือคือ      ตุ๊กกะเดี้ย
เป็นหลุมบ่อหลุมใหญ่   ภาษาถิ่นลานกระบือคือ      กระบวก
เป็นหลุมบ่อเล็ก      ภาษาถิ่นลานกระบือเป็น      กระบั๋ว
ลักษณะของภาษาถิ่นลานกระบือ  คือ
1.  เป็นวัฒนาธรรมทางภาษา ใกล้เคียงกับภาษากลาง มีแตกต่างและเพี้ยนไปจากภาษากลาง เช่นเดียวกับภาษาถิ่นของอำเภอพรานกระต่าย เช่น
เสื่อ         เพี้ยนเป็น      เสือ
เสือ         เพี้ยนเป็น      เสื่อ
ข้าวสาร         เพี้ยนเป็น      ข้าวส่าน
หนังสือ         เพี้ยนเป็น      นั้งสื่อ
คนสวย         เพี้ยนเป็น      คนส่วย
มั่งซิ         เพี้ยนเป็น      มั่งฮิ
ไปซิวะ         เพี้ยนเป็น      ไปซิ
ไปไหนเล่า      เพี้ยนเป็น      ไปไหน่หลา
มังซิ         เพี้ยนเป็น      มั่งฮิ


2.   เป็นภาษาถิ่นที่ใช้แพร่หลายในหมู่คนพื้นบ้านลานกระบือ และยังใช้อยู่จนปัจจุบันนี้
ฝรั๋ง             ความหมายคือ   ฝรั่ง(ผลไม้)
น้ำแหน๋            ?      น้อยหน่า
ยู้            ?      ผลัก,ดัน
พัก            ?      ผลักให้ล้ม
โด๋            ?      สิ่งของที่อยู่ใกล้
ตรงโน้น         ?      สิ่งของที่อยู่ไกล
เนี๊ยะ            ?      ตรงนี้
ยั้ง            ?      หยุด
ตะพัด            ?      กั้นไว้,กักไว้
ไม้แง่ม            ?      ไม้สอยผลไม้
งวม            ?      ครอบ,สวม
แงะ            ?      เหลียวหน้ามาดู
กะบก            ?      จอบ
กะจอบ            ?      เสียม
คุโยน            ?      ภาชนะชนิดหนึ่งสานด้วยไม้ไผ่ยาด้วย
                                                                          ชันใช้ตักน้ำจากบ่อขุด
กะต๋าง            ?      ถังน้ำ
อีมุย            ?      ขวาน
ตุ๊กแก้ม            ?      จิ้งจก
ลูกแอ            ?      ลูกกระบือ
แมงกะบี้            ?   ผีเสื้อ
ตุ๊กกะเดี้ย         ?      ลูกน้ำ
ลูกโจ๋              ความหมายคือ   ลูกสุนัข
หยูด            ?      ไม่กรอบ
กากหมู่            ?      หนังหมูทอดพอง
แมงอี้หนีด         ?      จิ้งหรีด



3. คำสร้อย   ใช้เสียงดนตรีในการขึ้น หรือจบประโยคในการสนทนา
ภาษากลาง            ภาษาลานกระบือ
ซิเรา               ฮิหล่าว   
นั่น               ฮ่าน
ไปไหนมา            ไปไหนมาหล่า,ไปไหนมาเล๊า
เถอะ               เฮอะ ( ไปกันเฮอะ)
เอาซิ               เอาฮิ
   ก้าย               คำลงท้ายจบประโยคในการพูด
   หล่า               สร้อยคำพูดหลังจบประโยคคำถาม

4.  ภาษาเปลี่ยนไป
   อยู่ที่นี่               โด๋นิ
   อยู่โน่น               โด๋น่ะ
   
         ภาษาถิ่นลานกระบือ

ภาษาถิ่น      คำอ่าน         ภาษากลาง/ความหมาย

กงล้อ,กงรถ      กง ? ล้อ, กง - รถ      ล้อรถ
กงแน๋ว         กง - แหนว         ตรงไป
กระเจิง         กะ ? เจิง         กระจาย
กะต้า         กะ ? ต้า            ตะกร้า
กะลุ้ง         กะ ? ลุ้ง            ลังใส่ของ
กะบวย         กะ ? บวย         ที่ตักน้ำ
กะบ๊ก         กะ ? บ๊ก         จอบ
กะปี๊บ         กะ ? ปี๊ป         ปีปน้ำ
กะมัง         กะ ? มัง            กาละมัง
คว่ำข้าวเม่า      คว่ำ- ข้าว ?เม่า         ล้ม กลิ้งไป
ก๊วยติ๊งนง      ก๊วย ? ติ้ง ? หนง         นั่งไขว่ห้าง
ก้อนเซ่า         ก้อน ? เซ่า   ก้อนดินวางเป็นเส้า 3 ก้อนใช้หุงข้าว
กระบวย      กะ ? บวย         กะบวยตักน้ำ
กะจ้อน         กะ ? จ้อน         กระแต
กะชุก         กะ ? ชุก      เสื่อหักมุม(เสื่อชนิดหนึ่งเหมือนบุ้งกี๋ชนกัน
กะเดียด         กะ ? เดียด      เอาของวางที่เอวแล้วเดินๆไป
กะต้อ         กะ ? ต้อ         กระโชงโลงวิดน้ำ
กะด๋อนกะแด๋น      กะ ? ด๋อน - กะ ? แด๋น      ไม่เรียบ ไม่สม่ำเสมอ
กะต๋อนกะแต๋น      กะ ? ต๋อน ? กะ ? แต๋น      ไม่เป็นชิ้นเป็นอัน
กะต๋าย         กะ ? ต๋าย         กระต่าย
กะเทิ๊ด         กะ ? เทิ๊ด         เลื่อน ,เคลื่อนที่
กะทุนล้อ   กะ ? ทุน ? ล้อ          หลังคาล้อเกวียนสานด้วยไม้             
ไผ่กุด้วยใบตอง
กะบ๊ก         กะ ? บ๊ก         จอบ
กะบวกกะบั๋ว      กะ ? บวก ? กะ บั๋ว      เป็นหลุมเป็นบ่อ
กะบั่ว         กะ ? บั๋ว            ยุบเป็นรอยควาย
กะบ๊ะ         กะ ? บ๊ะ            ถาดใส่ข้าว
กะเบ๊อะ         กะ ? เบ๊อะ         เป็นก้อนใหญ่
กะพือ         กะ ? พือ         พัด
กะเล็นเต      กะ ? เล็น ? เต         กระแตตัวเล็กๆ
กะโล่         กะ ? โล่            ไม้สานสำหรับใส่ข้าว
กะโหลกกะลา      กะ ?โหลก ? กะ ? ลา      กะลามะพร้าว
กิ้งก๋า         กิ้ง ? ก๋า            กิ้งก่า
กินจุ๊จริงๆ      กิน ? จุ๊  - จิง ? จิง      กินกับข้าวมาก
กินเติบ         กิน ? เติบ         กิน ข้าวได้มากๆ
กุ๊กๆ         กุ๊ก ? กุ๊ก         เรียกไก่ให้มา
แกวนไฟ      แกวน ? ไฟ         จุดไฟสกัดกั้นไม่ให้ไปลามมา
โกรกไม้         โกรก ? ไม้         เลื่อยไม้
โก๊กๆ         โก๊ก ? โก๊ก         เรียกไก่
ไก๋         ไก๋            ไก่
ไก๋ตักกะต๊าก      ไก่ ? ตัก ? กะ ? ต๊าก       ไก่ตัวเมียตกใจร้อง
ก๋อไฟ         ก๋อ ? ไฟ         ก่อกองไฟ
กล๋าวโทษ      กล๋าว ? โทด         โทษ
ขนมคู่         ขะ- หนม ? คู๋         ปาท่องโก๋
ข้าวเกียบโป๋ง      ข้าว ? เกียบ ? โป๋ง      ข้าวเกรียบว่าว
ขี้โก๊ะ         ขี้ ? โก๊ะ            ขี้หัว
ขี้เท่อ         ขี้ ? เท่อ         คนสมองไม่ดี ? มีดไม่คม
ขี้ตะเก๊ด         ขี้ ? ตะ ? เก๊ด         ไม้เชื้อไฟ   
ขึ้นกะปุ่มกะปิ๋ม      ขึ้น ? กะ ? ปุ๋ม ? กะ ? ปิ๋ม   ขึ้นปริ,พุ่งจะแตกปริ
ไขว         ไขว            ไขว่ห้าง
เขยิ้บ         ขะ ? เยิ้บ         การเคลื่อนตัวเข้า ? ออกโดย
ไม่ยกก้น
ควายฮึด         ควาย ? ฮึด         ควายขวิด
คว่ำข้าเม่า      คว่ำ ? ข้าว ? เม่า         ล้มคว่ำ
คุย         คุย             เป็นเนินชายทุ่งนา
คุ่ยช่าย         คุ่ย ? ช่าย         ต้นกุ๊ยช่าย
งบน้ำอ้อย      งบ ? น้ำ ? อ้อย       น้ำอ้อยที่หยอดเป็นแผ่นทรงกลม
งัว         งัว            วัว
แงะ         แงะ            หันไปมอง
เงิง         เงิง            ทับกันไม่สนิท
โงนเงน         โงน ? เงน         จะล้มลง -ฐานไม่แน่น
จ๊กดิน         จ๊ก ? ดิน         ขุดดิน
จริงไม๊         จิง ? ไม๊            จริงหรือไม่จริง
จัง         จัง            ถูก เจอ
จิ้งจัง         จิ้ง ? จัง            มากมาย
จิ๊งเหล่น         จิ้ง ? เหล่น         จิ้งเหลน
จุ๊กกะจี๋         จุ๊ก ? กะ ? จี๋         ตัวด้วงหรือแมลงที่เกิดจาก
กองมูลวัวควาย
เจิ๋งเลิ้ง                  เจิ๋ง ? เลิ้ง         น้ำมากเกินไป
เจิ๋นทาง         เจิ๋น ? ทาง         หลงทางเดิน
โจ๋ๆ         โจ๋ ? โจ๋            เรียกลูกหมา
ซะมุก         ซะ ? มุก         กินมูมมาม ไม่เรียบร้อย
ชะโลกโกกเกก      ชะ ? โลก ? ก๊ก - เก๊ก      หุบเขาที่มีหินมาก
ซุหั่ว         ซุ ? หั่ว            สระผม
ซ๊กม๊ก         ซ๊ก ? ม๊ก         สกปรก
ดอกกระดาษ      ดอก ? กระ ?ดาด      ดอกเฟื่องฟ้า
ดั๊กตุ้ม         ดั๊ก ? ตู้ม         การจับปลาด้วย
                                                                                                   เครื่องจักสาน
ดั้งกางเกง      ดั้ง ? กาง ? เกง         เป้า กางเกง
เดี๊ยะๆ         เดี๊ยะ ? เดี๊ยะ         ดุให้หยุดการกระทำ
เดินโดกเดก         เดิน ? โดก ? เดก      เดินไปเดินมา
โด๋ยนิ            โด๋ย ? นิ            ใกล้ๆนี่
ตรงโน้น         ตรง ? โน๊น         ตรงนั้น
ตะงุดๆ            ตะ - งุด - ตะ ? งุด      โมโหตะหงุดตะหงิด
ต๊กใจ            ต๊ก ? ใจ            ตกใจ
ตอดตอ            ตอด ? ตอ         ตุ๊กแก
ตะไก            ตะ ? ไก            กรรไกร
ตุ๊กแก้ม            ตุ๊ก ? แก้ม         จิ้งจก
ตะคั่นตะครอ         ตะ ? คั่น ? ตะ - คอ      อาการครั่นเนื้อครั่น
ตัวเหมือนจะเป็นไข้
ตะปิ้ง      ตะ ? ปิ้ง            เครื่องเงินสำหรับปิด
อวัยวะเพศเด็กผู้หญิง
ตะรูน            ตะ ? รูน               พุ่งตัวออกไป, รีบร้อน
ตะวัก            ตะ ? วัก            กะลามาทำเป็น
รูปช้อนตักข้าว
ตุ๊กกะเดียม         ตุ๊ก ? กะ ? เดียม         จั๊กกะจี้
ต๊กกะเด๋ง         ต๊ก ? กะ ? เด๋ง         กระดานหก
ติ๋น            ติ๋น            เนื้องอก
ตกกะเดี้ย         ตก ? กะ ? เดี้ย         ลูกน้ำ
แตกระแห่ง         แตก ? ระ ? แห่ง         ผิวแตก
ถะร้อง            ถะ ? ร้อง         ป่าที่ต่ำ
ถั๋วไก่            ถั่ว ? ไก๋            ถั่วเขียว
ถาด            ถาด            กระทกให้
ควายไปทางขวา
ถุ่ง            ถุงยาง            ถุงพลาสติกใส่ของ
ทด            ทด            ทำนบ
ท้องเปาะ         ท้อง ? เปาะ         ท้องเสีย
ถ่อยลงมา         ถ่อย ? ลง ? มา         เลื่อนของ
ลงมาจากที่สูง
เทิน            เทิน            วางของซ้อนกัน
แทงคอน         แทง ? คอน         ไปเช้ามืด
นกก๊อด            นก ? ก๊อด         นกประหลอด
นกอีตุ้ม            นก ? อี้ ? ตุ้ม         นกตะลุ่ม
นอนแอ้งแม้ง         นอน ? แอ้ง ?แม้ง      นอนหมดเรี่ยว
หมดแรง
นอนไขว๋ห้าง         นอน ? ไขว๋ ? ห้าง      นอนยกเข่า
ขาทับซ้อนกัน
นอนแผ๋หล๋า         นอน ? แผ๋ ? หลา      นอนหงายหมดอาลัย
นอนเอกขะเน๊ก         นอน ? เอก ? ขะ ? เน๊ก   นอนหงายอย่างสบายใจ
หน๋อไม้            หน๋อ ? ไม้         หน่อไม้ไผ่
น้ำแหน๋            น้ำ ? แหน๋         น้อยหน่า
นุง            นุง            ชื่นไม่กรอบ
โน้น            โน้น            ไกลลิบ
บ้องหู่            บ้อง ? หู่         ใบหู
บะเล่อบะล่า         บะ ? เล่อ ? บะ ? ล่า      ใหญ่โต
ปลาต๊กคลั่ก         ปลา ? ต๊ก ? คลั่ก      ปลาที่อยู่ในหนองน้ำ
ใกล้จะแห้ง
ปลาบ้วน         ปลา ? บ้วน         ปลาขึ้นมาหายใจ
บนผิวน้ำ
ปลาเฮ้ด            ปลา ? เฮ้ด         ทอดมันปลา
ปลาหง            ปลา ? หง      ปลาตัวเล็กๆ,ลูกปลาตัวแดงๆ
ปั๊กกะเดก         ปั๊ก ? กะ ? เดก         ขาหัก
ปูก้ามเท่อ         ปู ? ก้าม ? เทอ         ปูก้ามใหญ่
ปูก้ามเทิ่ง         ปู ? ก้าม ?เทิ่ง         ปูตัวผู้ก้ามใหญ่
เป็นดุ้น            เป็น ? ดุ้น         เป็นท่อน
เปรียว            เปรียว            ไม่เชื่อง
เปิดหน้าถัง         เปิด ? หน้า ? ถัง      เปิดประตูที่เป็นแผ่นพับ
แป๊ะเข่ามา         แป๊ะ ? เข่า ? มา      อาศัยเขามาด้วย
พักไห            พัก ? ไห         มะระ
ผ้าคะม้า                      ผ้า ? คะ ? ม้า      ผ้าขาวม้า
ผ้าห่มเช้า         ผ้า ? ห่อ ? เช้า      ผ้าขนหนู
ผ้าอีเตี๋ยว         ผ้า ? อี ? เตี๋ยว      ผ้าที่พันหม้อนึ่งข้าวเหนียว
โผเผ            โผ ? เผ         เหนื่อยล้าแทบหมดแรง
ฝนกุ๋ม            ฝน ? กุ๋ม      ฝนตกนานมาก(เมฆครึ้ม)
ฝนตกฉ่อฉ่อ         ฝน ? ตก ? ฉ่อ ? ฉ่อ   ฝนตกพรำๆ
ฝนมีด            ฝน ? มีด         ลับมีด
ฟ้าทะแหลบ         ฟ้า ? ทะ ? แหลบ      ฟ้าแลบ
ฝรั๋ง            ฟะ ? หรั๋ง         ฝรั่ง(ผลไม้)
ม้วนกระลอก         ม้วน- กระ ลอก      อาการดิ้นยังไม่ตาย
มอง            มอง         ครกกระเดื่องตำข้าว
มะเขื่อรื่น         มะ ? เขื่อ ? รื่น      มะเขือรื่น
พุดทรา            พุด ? ซา      พุทรา
มั่วอี้ตั้ว            มั่ว ? อี้ ? ตั้ว      ชุลมุนวุ่นวาย
มาฮิ            มา -    ฮิ      มาซิ
แมงแสบ         แมง - แสบ      แมลงสาบ
แมงอีทอง         แมง ? อี ? ทอง      แมลงทับ
โม๋            โม๋         โผล่ขึ้นมา
ไม้กระตาก         ไม้ ? กระ - ตาก      ไม้ท่อนขนาดเหมาะมือ
ไม้เท้าเอว         ไม้ ? เท้า ? เอว      ไม้ยันเรือนล้อ
ไม้แง่ม            ไม้ ? แง่ม      ไม้สอยผลไม้
ยุ่ย            ยุ่ย         ยุ่ยสลาย, เปื่อย
หยูด            หยูด         เหี่ยวย่น
รถเครื่อง         รถ ? เครื่อง      รถมอเตอร์ไซด์
รถอีเล่อ            รถ ? อี ? เล่อ      รถไถนา
ลอกควาย         ลอก ? ควาย      กระดิ่งแขวนคอควาย
ล้อกะแทะ         ล้อ ? กะ ? แทะ      ล้อที่มีเหล็กหุ้มหน้ากง
ลอยกะเผ๋อเหล๋อ         ลอย ? กะ ? เผลอ ? เหลอ   ของลอยอยู่ในน้ำ
มากมาย
ล้ออีแอ๋ว         ล้อ ? อี้ ? แอ๋ว         ล้อหมุน
ลากแตกลากแตน      ลาก ? แตก ? ลาก ? แตน   อาเจียนมากๆ
ลิ้นเตา            ลิ้น ? เตา         รังผึ้งสำหรับ
ใส่ถ่านในเตา
ลิว            ลิว            โยนหรือเหวี่ยง
ลูกโจ๋            ลูก ? โจ๋            ลูกหมา
ลูกต๋อม            ลูก ? ต๋อม         ลูกช้าง
ลุมหลู่            ลุม ? หลู่         ใกล้แจ้งใกล้สว่าง
ลูกหนัง            ลุก ? หนัง         ลูกกระสุนดินเหนียว
ลูกอิฐ            ลูก ? อิฐ            ลูกหิน
ลูกแอ            ลูก ? แอ            ลูกควาย
แว้ง            แว้ง            เลี้ยวกลับ
สลาง            สะ ? หลาง         ที่นึ่งข้าวเหนียว
เส้นนังร้อน         เส้น ? นัง ? ร้อน         วุ้นเส้น,เส้นแกงร้อน
เสอิ๊ก            สะ ? เอิ๊ก         อาหารชนิดหนึ่ง
คล้ายๆกับห่อหมดใส่ไข่
   เสือ            เสือ            เสื่อปูนอน
   เสือกกะดี๋         เสือก ? กะ ? ดี๋         ว่ายน้ำหงายหลัง
   เสือตบตูด         เสือ ? ตบ ? ตูด         ด้วงดักแด้   
   หญ้าก๋อน         หญ้า ? ก๋อน         หญ้าเจ้าชู้
หนั๋งปะแด๋ะ         นั๊ง ? ประ ? แด๋ะ         เชือกที่ใช้หนังวัวหรือ
นั่งควายมาทำเป็นเป็นเกลียว
   หม้อกา            หม้อ ? กา         กาต้มน้ำร้อน
   หมากเก็บ         หมาก ? เก็บ         หมากเก็บ
   หมู่            หมู่            หมู
   หมู๋บ้าน            หมู ? บ้าน         หมู่บ้าน
   หยอดขิงขาง         หยอด ? ขิง ? ขาง      แมลงวันหยอดไข่
   ยั้งก๋อน            ยั้ง ? ก๋อน         หยุดก่อน
   หล๋าย            หล๋าย            คลองน้ำเล็ก
   หวานเห่            หวาน ? เห่         ทอดเห
   หอบแฮกๆ         หอบ ? แฮก ? แฮก      เหนื่อยจนหอบมากๆ
   หอยแกลบ         หอย ? แกลบ         หอยกาบ
   หางโกน         หาง ? โกน         เชือกที่ร้อยอ้อม
ควายไถนา
   โหก            โหก            ไล่ควายกลับ
   เหียนไส้            เหียนไส้            อาการคลื่นไส้
   อ้อม            อ้อม            สายรัดวัว ? ควายไว้
ไถนา
   อัตตะวัด         อัด ? ตะ ? วัด         ควายวิ่งหรือคนไม่อยู่
ในกรอบ
   อี้จี๋            อี้ ? จี๋            แมลงกุดจี่
   อีซิว            อี้ ? ซิว            ปลาซิว
   อี้ดุ๊ก            อี้ ? ดุ๊ก            ปลาดุก
   อี้ดี๋            อี้ ? ดี๋            ปลากระดี่
   อี้โผง                        อี้ ? โผง          กระบอกไม้เล็กๆใส่
                                                                                                               ลูกไม้กระทุ้งแล้วเกิดเสียงดัง
   อี่ข้อง            อี้ ? ข้อง            ตะข้อง
   อี้บุ้ง            อี้ ? บุ้ง            ตัวบุ้งของผีเสื้อ
   อี้โรย            อี้ ? โรย            เครื่องโรยขนมจีน
   อี้หง            อี้ ? หง            เครื่องช้อนปลา
   อี้หนีด            อี้ ? หนีด         จิ้งหรีด
   อี้หมอ            อี้ ? หมอ         ปลาหมอ
อี้หวด            อี้ ? หวด         มีดฟันหญ้า
อีกหน            อิ้ก ? หน         อีกครั้ง
อี้ออดอี้แอด         อี้ ? ออด ?อี้ ? แอด      การกระทำบ่อยครั้ง
เพียงเล็กๆน้อยๆ
   อุงไป            อุง ? ไป            หมุนไป
(เช่น กงล้อมหมุนไป)
เอ้น            เอิ้น            เรียก
เอี้ยงไป            เอี้ยง ? ไป         แอบไปมองดู
แอบหมาก         แอบ ? หมาก         กระไทหมาก
ไอ้หนู่            ไอ้ ? หนู่         ลูกผู้ชาย
ฮุ้มฮุ้ม            ฮุ้ม ? ฮุ้ม   ฝนตกน้ำไหล  มาเร็วมาก
   ฮุน            ฮุน                    ดึงเชือกให้ควายไปทางซ้าย

   ขอขอบพระคุณคุณแม่สนาม อยู่ครอบ และคุณครูจารีรัตน์  นทีประสิทธิพรที่ให้ข้อมูลภาษาถิ่นลานกระบือ