นบพระ เล่นเพลง มีจริงหรือ ในสมัยสุโขทัย
ประเพณีนบพระเล่นเพลง ของจังหวัดกำแพงเพชร ซึ่งกล่าวกันว่า มีมาตั้งแต่สมัยสุโขทับ คือตั้งแต่สมัยพญาลิไท เสด็จมาเมืองนครชุม ในปีพุทธศักราช ๑๙๐๐ นำพระบรมสารีรีริกธาตุ และพระศรีมหาโพธิ์ มาประดิษฐานที่วัดพระบรมธาตุนครชุม มีผู้กล่าวกันมากว่า อุปโลกน์ ขึ้น /มีจริงหรือ
ความจริงแล้ว ตามหลักฐานจากจารึกนครชุม (จารึกหลักที่ ๓) สาระสำคัญของจารึกหลักนี้ บอกให้ทราบในเบื้องต้นว่า พระยาลือไทยโอรสพระยาเลอไทย พระนัดดาพระยารามราช เสวยราชที่เมืองศรีสัชนาลัยสุโขทัย ประมาณปี พ.ศ.๑๘๙๐ เมื่อเสวยราชย์แล้ว ท้าวพระยาทั้งหลายแต่งกระยาดงวาย ของฝากหมากปลามาไหว้อันยัดยัญอภิเษก เป็นท้าวเป็นพระญา ชื่อ ศรีสุริยพงศ์มหาธรรมราชาธิราช ทรงได้พระบรมสารีริกธาตุพร้อมกิ่งพระศรีมหาโพธิ จากลังกาทวีปใน ปี พ.ศ.๑๙๐๐ จึงทรงนำไปประดิษฐานในเมืองนครชุม และทรงจารึกไว้ว่า
"...ผิผู้ใดได้ไหว้นบกระทำบูชาพระศรีรัตนมหาธาตุ และพระศรีมหาโพธินี้ว่าไซร้ มีผลอานิสงส์พร่ำเสมอดังได้นบตนพระเป็นเจ้าบ้างแล..." ในข้อความที่เน้นนั้น คือ "...ผิผู้ใดได้ไหว้นบกระทำบูชาพระศรีรัตนมหาธาตุ และพระศรีมหาโพธินี้ว่าไซร้ มีผลอานิสงส์พร่ำเสมอดังได้นบตนพระเป็นเจ้าบ้างแล..." นั่นคือ ที่มาประเพณี นบพระ คือ นบพระบรมธาตุ และนบพระศรีมหาโพธิ์ หาได้นบพระพุทธรูปอย่างที่เข้าใจกันไม่ และในจารึกเน้นไว้ว่า ถ้าไหว้พระบรมสารีริกธาตุ และพระศรีมหาโพธิ์ แล้วเหมือนดั่งนบพระพุทธเจ้าด้วยตนเอง กระนั้น
ส่วนการเล่นเพลง นั้น ตามธรรมเนียมคนไทย แต่ละเมืองก็จะมีการร้องรำทำเพลง เพื่อผ่อนคลายจากการทำงาน และเพื่อความสนุกสนาน ในระหว่างการเฉลิมฉลองพระบรมธาตุ และพระศรีมหาโพธิ์ น่าจะมีการเล่นเพลงกันทุกแห่ง แต่เราไม่ทราบว่าเพลงที่เล่นกันคือเพลงใด ดังความในจารึกหลักที่ ๑ ว่า
คนในเมืองสุโขทัยนี้มักทาน มักทรงศีล มักโอยทาน พ่อขุนรามคำแหงเจ้าเมืองสุโขทัยนี้ ทั้งชาวแม่ชาวเจ้า ท่วยปั่วท่วยนาง ลูกเจ้าลูกขุนทั้งสิ้นทั้งหลาย ทั้งผู้ชายผู้ญีงฝูงท่วยมีศรัทธาในพระพุทธศาสน ทรงศีลเมื่อพรรษาทุกคน เมื่อออกพรรษากรานกฐิน เดือนหนึ่งจึงแล้ว เมื่อกรานกฐินมีพนมเบี้ย มีพนมหมาก มีพนมดอกไม้ มีหมอนนั่งหมอนโนน บริพารกถินโอยทานแล้ปีแล้ญิบล้าน ไปสูตญัติกฐินถึงอรัญญิกพู้น
เมื่อจักเข้ามาเวียงเรียงแต่อรัญญิกพู้น เท่าหัวลานดํบงคํด้วยเสียงพาดเสียงพิณเสียงเลื้อนเสียงขับ ใครจักมักเหล้นเหล้น ใครจักมักหัว หัวใครจักมักเลื้อน เลื้อน แสดงว่า ในสมัยสุโขทัย มีการเล่นเพลง กันแล้ว จึงต้องสันนิษฐานว่า ประเพณีนบพระเล่นเพลง เกิดขึ้นจริงสมัย สุโขทัย รัชกาลของพญาลิไท เป็นต้นมา แต่จะดำรงประเพณีนบพระเล่นเพลงไปอีกนานเท่าใด ไม่ทราบได้ แต่ นครชุมและวัดบรมธาตุ หายไปจากหน้าประวัติศาสตร์ ราวปี
พศ. ๒๐๐๐ เศษ และ หายไป ประมาณ ๓๐๐ ปี จึงค้นพบใหม่ โดยสมเด็จพุฒาจารย์ (โต) ดังความ ว่า
สมเด็จพุฒาจารย์โต ได้เสด็จมาในงานด้วย เพราะท่านผุ้หญิงแพง เป็นป้า สมเด็จพุฒาจารย์ ได้เสด็จไปประพาสในที่ต่างๆ ถึงวัดเสด็จ เดิมชื่อวัดไชยพฤกษ์ สังเกตเห็นปลวกอยู่แห่งหนึ่ง คือที่มณฑปพระพุทธบาทสวมไว้นั้น จึงเสด็จเข้าไปยืนหลับพระเนตรอยู่ประมาณ 10 นาที แล้วลืมพระเนตรตรัสกับพระยากำแพงเพชรผู้เป็นหลานว่าให้ขุดปลวกเดี๋ยวนี้ มีใบเสมาจารึก เมื่อขุดปลวกก็พบใบเสมานั้นจริง เมื่อล้างน้ำทำความสะอาดแล้ว ทรงอ่านและแปลศิลาจารึก พร้อมเสวยเพลในวัดนั้น
เมื่อแปลจารึกแล้วก็มีรับสั่งว่า มีพระธาตุอยู่ฝั่งโน้น ฝั่งตะวันตกด้านวังแปบ ให้รีบหาคนไปถากถาง พระยากำแพงทำตามรับสั่งก็พบพระธาตุ ปัจจุบันคือวัดพระบรมธาตุ มีพระธาตุครบถ้วน จึงได้ย้ายเชลย ชาวลาว 100 ครอบครัวที่อยู่เกาะยายจัน วัดป่าหมู เป็นเลกเฝ้าพระธาตุไปอยู่ตำบลนครชุม.จนปัจจุบัน จึงยืนยันว่า วัดพระบรมธาตุ มีวิญญาณอีกครั้งหนึ่งในราว พศ. ๒๓๐๐ เศษ และอาจเกิด ประเพณี นบพระธาตุ ในวันเพ็ญ เดือนสามตั้งแต่นั้นมา จนถึงปัจจุบัน
ส่วนประเพณีนบพระเล่น เพลงนั้น ทางจังหวัดกำแพงเพชร ได้คิดขึ้นภายหลัง เมื่อปี ๒๕๒๖ นี้เอง โดยแยกจาก ประเพณี นบพระของวัดพระบรมธาตุ และจัดสืบมาจนทุกวันนี้ มีรูปแบบงานที่เปลี่ยนไป ตามนโยบาย ของจังหวัด
ดังนั้น จึงสรุปได้ว่า ประเพณีนบพระเล่นเพลง น่าจะมีจริงถึง ๘๐ เปอร์เซ็นต์ ส่วนรูปแบบ เปลี่ยนไป ตามกาลสมัย ส่วนใครจะคิดว่าไม่เคยมีก็เป็นสิทธิของท่าน แต่ต้องหาหลักฐานมาหักล้างกัน จึง จะพูดได้เต็มปาก ว่า
นบพระ เล่นเพลง มีจริงหรือ ในสมัยสุโขทัย สันติ อภัยราช
คนดี แทนคุณแผ่นดิน ปี ๕๔
ประธานสภาวัฒนธรรมจังหวัดกำแพงเพชร ปี ๒๕๔๕ จนถึง ๒๕๕๕
